با اين قياس استثنائى فعليت هر دو عنوان را كه از شرايط اجتماع امر ونهىدر شىء واحد است برداشته ايم , زيرا در باب قياس استثنائى اگر لازم منتفى شد ملزوم هم قطعا منتفى مى شود .

مثال قياس استثنائى در اينجا همانند مثال قياس استثنائى منطقى است كه مى گويد[ : ( كلما كان الماء جاريا كان معتصما لكنه هذا الماء لا يكون معتصما فهذا الماء ليس بجار]) . در نتيجه نقيض تالى آن مايه اثبات نقيض مقدمهمى شود . اكنون كه صغرى يعنى فعليت امر و نهى در فرد واحد را درست كرديم ,كبراى ما مى گويد اجتماع امر و نهى در واحد محال است . اين كبراى عقلى در علم كلام ثابت شده است . لذا عده اى گفته اند نزاع در اجتماع امر و نهى صغروى است . يعنى مى خواهند ببينند اجتماع امر و نهى از مصاديق جمع ضدين است يا نيست . چنين بحثى بحث صغروى است نه كبروى , زيرا كبرايش برايمان معلوم است اگراز مصاديق ضدين بود اجتماع امر و نهى محال و اگر از مصاديق ضدين نبود اجتماع امر و نهى اشكال ندارد .

صغراى كبراى كلى را در صورتى درست مى كرديم كه كبراى ( اجتماع امر و نهى ) محال باشد , اما كسانيكه قائل به جواز اجتماع امر و نهى شدند قهرا ديگر نمى توانند صغراى كبراى كلى را درست كنند .

اجتماع امر و نهى يك مسئله اصولى است

بعضى گمان كرده اند كه مسائلى غى راز مستقلات عقليه جزو مسائلى اصولى نيست , در حاليكه شرط نيست , مسائل علم اصول جزء مستقلات عقليه باشند . بلكه بسيارى از غير مستقلات عقليه حتى در مباحث الفاظ هستند كه جزء مسائل اصوليند هم چنين در اصولى بودن مستقلات عقليه و غير مستقلات عقليه لازم نيست كه بنابر