ج . در خصوص عقاب نيز أقوال معروف در مسئله استحقاق عقاب نسبت به ترك تعلم أحكام شرعية و قوانين مدونه سه قول است :

أول . ترك كننده مطلقا مستحق عقوبت است , چه ترك تعلم سبب ترك واقع بشود يا موجب ترك واقع نشود . پس اگر كسى تعلم را ترك كرد و ياد نگرفت , اين ترك موجب عقوبت است و تارك مستحق عقاب و محكوم به فسق است . قول مذكور را به مقدس اردبيلى و صاحب[ ( معالم]) و صاحب[ ( مدارك]) ( رحمة الله عليهم ) نسبت داده اند و منشأ آن هم قول اين بزرگان به وجوب نفسى تهيوئى است , وقتى قائل به اين امر باشيم كه تعلم احكام و قوانين واجب بهوجوب نفسى تهيوئى است , هنگامى كه تعلم اتيان نگردد , ترك وجوب نفسىتهيوئى شده است . و بنابراين , هر كس ترك وجوب نفسى را بكند محكوم به فسق است و اين ترك موجب استحقاق عقوبت تارك خواهد بود . البته در محل خود گفته شد كه وجوب نفسى مورد قبول نيست . در نتيجه , اين قول نيز بر همان اساس پذيرفته نيست .

دوم . قول ديگر اين است كه عقاب ترك تعلم جنبه مطلق ندارد , بلكه درصورتى است كه موجب ترك واقع گردد . پس , به طور مقيد , اگر ترك تعلم سبب شود كه واجب از من فوت شود , اين ترك كه[ ( مؤدى الى ترك الواجب]) است حرام است و موجب عقاب , و تارك آن نيز محكوم به فسق مى باشد .

مطلب مذكور لازمه نظر مرحوم نائينى ( ره ) است كه قائل به وجوب نفسى بهعنوان[ ( متمم الجعل]) مى باشند بدين بيان كه عقل حاكم است بر وجوب حفظقدرت و يا تحصيل تان , قبل از آنكه شرايط وجوب حاصل شود و يا زمان وجوبفرا رسد . در اين برداشت , از راه حكم عقلى و به قاعده ملازمه[ ( كل ما حكم به العقل حكم به الشرع]) كشف حكم شرعى مى شود , و وجوب شرعى مذكور وجوب نفسىاست , نه وجوب غيرى ترشحى . زيرا هنوز وجوب ذى المقدمه نيامده است . اما وجوب