خلاف . در اينجا نيز كشف حاصل تام نيست , لكن اگر شارع مقدس بخواهد اين
ظن را اعتبار ببخشد و آن را حجت بداند , مى گويد كه ظن حاصل أز بينه يا
اقرار ,با وجود آنكه كشف تام نمى كند , در عالم اعتبار تشريعى , كشف تام
به حساب مىآيد . به تعبير مرحوم ميرزاى نائينى ( رحمة الله عليه ) , شارع
مقدس و يا عقلاء[ ( تتميم كشف]) مى كنند . براى بيشتر أمارات و طرقى
كه أكنون معتبرند , از طرق عقلائى جعل حجيت شده است , و اين جعل حجيت
همان[ ( تتميم كشف])است يعنى عقلاء ظن حاصل از بينه و ظنى را كه از قاعده
سوق و غير اينها حاصلمى شوند و كشف ناشى از آنها تام نيست در عالم
اعتبار بر ايشان آثار كشف تام بار مى كنند . نكته ديگر آنكه ظن , فى حد
نفسه , مانند شك است . شيخ انصارى ( رحمة الله عليه ) مى فرمايد[ : (
ألظن غير المعتبر به حكم الشك بل هو هو]) : ظن غير معتبر از حيث حكم
مانند شك است . آنگاه شيخ ( ره ) اضراب مى كند و مى فرمايد[ : ( بل هو
هو]) , يعنى بديده تحقيق بنگريم , ظن خود شك است , نه اينكه در تحكم
شك باشد . و موضوع آن هم مثل شك است , چون شك دليلى است كه معتبر
نباشد . اكنون چنانچه مقدار وفاق اين دليل 50 درصد و ميزان عدموفاقش هم 50
درصد و يا وفاق و خلاف 25 درصد و 75 درصد باشد , از لحاظ عدم حجيت
يكسانند . بنابراين , بايد گفت[ ( بل هو هو]) : ظن مورد بحث همان شك
است . با تأسيس اين أصل روشن مى شود كه أصل عدم حجيت ظن است[ ( الا ما
خرج بالدليل]) . ظنونى كه از طرف شارع مقدس و عقلاء بر ايشان جعل حجيت
شده است[ ( ظنون خاصه]) يا[ ( ظنون معتبره]) خوانده مى شوند . از
جمله اين ظنون يكى ظواهر و ديگرى هم ظنى است كه از سنت و اجماع حاصل مى
شود . در اينجا بايد بگوييم كه ظن حاصل از اين دو حجت است تا نتيجه
بگيريم كه سنت و اجماع همبراى ثبوت حكم شرعى أز جمله أدله اند .
اكنون به أصل بحث مى پردازيم و موضوع را در دو قسمت[ ( سنت]) و[ ( اجماع]) به شرح زير مورد بررسى قرار مى دهيم .
اول : سنت
بررسى ما در اين بخش تحت چهار عنوان مى باشد :
( 1 ) تعريف سنت , ( 2 ) دليليت سنت , ( 3 ) خبر متواتر و خبر واحد , ( 4 )