فصل دهم

مجمل و مبين

مبين عبارت از كلامى است كه داراى ظاهر است , و مجمل كلامى است كه , بهحسب متفاهم عرفى , ظاهر ندارد و داراى قالب مخصوصى از براى اين معنى نيست.

تبيين گاه در كلام مىآيد و از اوصاف آن است . وقتى گفته مى شود اين كلام ظهور دارد , يعنى به حسب متفاهم عرفى قالب مخصوصى از براى معنى دارد . در اجمال نيز ظهور در كلام منعقد نمى شود . گاه اجمال و تبيين در مفردات است نه در جمل . به تعبير ديگر , اجمال و تبيين در معانى افراديه است نه در معانى تركيبيه . مثلا , مفهوم[ ( غنا]) نزد علما مورد بحث است : آيا مقصود صوت انسان مطرب است و يا ترجيع الصوت است و يا صوتى است كه موجب خفت در نفس انسانى باشد ( مانند حالتى كهاز نوشيدن مسكرات پديد مىآيد ) ؟ يك رشته از معانى براى لفظ[ ( غنا]) ذكر شده است , و بر اساس اختلافى كه در مفهوم وجود دارد , حكم غنا نزد بزرگان متفاوت است . بر مفهوم آنيه نيز كه مورد اختلاف استثمره فقهى مترتب است .

نكته قابل تذكر ديگر اين است كه اجمال و تبيين نسبت به كسى صحيح استكهعالم و عارف به وضع باشد . اگر كسى به وضع جاهل باشد و نداند كه الفاظمورد نظر از براى كدام يك از معانى وضع شده اند , ندانستن شخص سبب اتصاف لفظ به اجمال نيست . بنابراين , بعد از فراغ ازاين امر كه شخص عالم به وضع است ,