نيست و ديگر مردمان در قبضه ى قدرت من هستند :

مَنِ اعتَصَمَ بِاللهِ عَن نيّة صَادِقَة وَاتَّكَلَ عَلَيهِ فِى جَميعِ أُمورِهِ ، وَمَن كَثُر تَسبيحَه فى لَيلِه وَنَهارِهِ ، وَمَن رَضِىَ لاِخيهِ المُؤمِنِ مَا يَرضاهُ لِنَفسِهِ ، ومَن لَم يَجْزَعْ عَلَى المُصيبَةِ حِينَ تُصيبُه ، ومَن رَضِىَ بِما قَسَّم اللهُ لَه وَلَم يَهْتَمَّ لِرِزْقِه[1] .

كسى كه از روى نيت صادقه به خدا تمسك جويد و در همه ى امورش بر خدا توكل نمايد و تسبيحش در شب و روز زياد باشد و براى برادر مؤمنش آنچه را براى خود مى پسندد بپسندد و بر مصيبت چون به او رسد بى تابى ننمايد و به آنچه خدا از روزى ، نصيب او نموده ، راضى باشد و براى روزى خود تن به زحمت و رنج غيرمتعارف ندهد .

رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) از امين وحى جبرئيل پرسيد توكّل بر خدا چيست ؟ جبرئيل گفت :

العِلمُ بِأنَّ المَخلُوقَ لاَ يَضُرُّ وَلاَ يَنْفَعُ ، وَلاَ يُعطِى وَلاَ يَمنَعُ ، وَإستِعمَالُ اليَأْس مِنَ الخَلقِ . فَإذَا كانَ العَبدُ كَذلك لَم يَعمَل لاِحد سِوَى اللهِ ، وَلَم يَرْجُ وَلَم يَخفْ سِوَى اللهِ ، وَلَم يَطمَعْ فِى أحَدِ سِوَى اللهِ فَهذا هُوَ التَّوكُّلُ[2] .

آگاهى به اين كه مخلوق زيان و سود نمى زند و عطا و منع به دست او نيست و نااميد بودن از همه ى خلق . چون عبد اين چنين باشد براى احدى جز خدا نمى كوشد ، و به احدى اميد نمى بندد ، و از كسى نمى ترسد جز خدا ، و طمع در كسى نمى كند جز خدا ، اين است توكل .

[1] خصال : 1 / 285 ، حديث 37 ; بحار الانوار : 90 / 177 ، باب 3 ، حديث 4 .

[2] معانى الاخبار : 260 ، حديث 1 ; بحار الانوار : 68 / 138 ، باب 63 ، حديث 23 .