درس هفتم‌ [1] نياز به تذكّر و ياد خداوند

قال الله تبارك وتعالى فى كتابه الكريم‌: (وَ ذَكِّرْ فَإِنَّ الذِّكْرى تَنْفَعُ الْمُؤْمِنين). [2]

بشر همواره به مذكِّر و يادآورنده نياز دارد و حتى اگر مطلبى را با استدلال در اختيار او بگذارند و او هم قانع شد، اين طور نيست كه او را رها كنند و بگويند: ديگر استدلال را پذيرفت و نيازى به تكرار نيست؛ بلكه بشر به تذكر و تكرار نيازمند است.

اين نياز به تذكّر و تكرار را از برنامه‌هاى عملىِ اسلامى استفاده مى‌كنيم؛ به عنوان مثال: شارع مقدّس و بزرگوار اسلام، در هر شبانه روز پنج نوبت، در اوقات معيّن ما را به عبادتى كه «

ان قُبِلَت قُبِلَ ما سِواها وَ ان رُدَّت رُدَّ ما سِواها

» [3] موظّف كرده است. شايد يك نكته‌اش- به حسب عقل قاصر ما- اين باشد كه انسان ازآن حالت غفلتى كه اكثراً برايش به وجود مى‌آيد محفوظ بماند؛ [4] چراكه صرف اعتقاد به‌

[1]. اين درس در جلسه دويست و شصتم خارج اصول معظم‌له ايرادگرديده است.

[2]. پيوسته تذكّر ده؛ زيرا تذكّر مؤمنان را سود مى‌بخشد. (ذاريات، آيه 55)

[3]. قَالَ الصَّادِقُ (ع): أَوَّلُ مَا يُحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ عَلَى الصَّلَاهِ فَإِذَا قُبِلَتْ قُبِلَ مِنْهُ سَائِرُ عَمَلِهِ وَإِذَا رُدَّتْ عَلَيْهِ رُدَّ عَلَيْهِ سَائِرُ عَمَلِه. (من لايحضره الفقيه، ج 1، باب فضل الصلاه، ص 207) نخستين چيزى كه در روز قيامت بنده براى آن مورد حسابرسى قرار مى‌گيرد و به آن رسيدگى مى‌كنند نماز است، اگر نماز پذيرفته شد ساير اعمالش نيز به تفضّل [از او] پذيرفته مى‌شود و هرگاه نماز مورد قبول واقع نشود و به بنده بازگردانده شود بقيه اعمالش نيز مردود و بازگردانده خواهد شد.

[4]. قَالَ اميرالمومنين (ع): سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ص) يَقُولُ: أَرْجَى آيَهٍ فِى كِتَابِ اللَّهِ (وَ أَقِمِ الصَّلاهَ طَرَفَى النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّيْلِ) وَ قَرَأَ الْآيَهَ كُلَّهَا وَ قَالَ: يَا عَلِىُّ! وَ الَّذِى بَعَثَنِى الْحَقِّ بَشِيراً وَ نَذِيراً إِنَّ أَحَدَكُمْ لَيَقُومُ إِلَى وُضُوئِهِ فَتَسَاقَطُ عَنْ جَوَارِحِهِ الذُّنُوبُ فَإِذَا اسْتَقْبَلَ اللَّهَ بِوَجْهِهِ وَ قَلْبِهِ لَمْ يَنْفَتِلْ عَنْ صَلَاتِهِ وَ عَلَيْهِ مِنْ ذُنُوبِهِ شَىْ‌ءٌ كَمَا وَلَدَتْهُ أُمُّهُ فَإِنْ أَصَابَ شَيْئاً بَيْنَ الصَّلَاتَيْنِ كَانَ لَهُ مِثْلُ ذَلِكَ حَتَّى عَدَّ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسَ ثُمَّ قَالَ: يَا عَلِىُّ! إِنَّمَا مَنْزِلَهُ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ لِأُمَّتِى كَنَهَرٍ جَارٍ عَلَى بَابِ أَحَدِكُمْ فَمَا ظَنَّ أَحَدُكُمْ لَوْ كَانَ فِى جَسَدِهِ دَرَنٌ ثُمَّ اغْتَسَلَ فِى ذَلِكَ النَّهَرِ خَمْسَ مَرَّاتٍ فِى الْيَوْمِ أَ كَانَ يَبْقَى فِى جَسَدِهِ دَرَنٌ؟ فَكَذَلِكَ وَ اللَّهِ الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ لِأُمَّتِى. (بحارالأنوار، ج 79، ص 220) من از رسول خدا (ص) شنيدم كه مى‌فرمود: اميدوار كننده‌ترين آيات كتاب خداوند اين آيه است: دو طرف روز و پاسى از شب نماز بپا دار كه نيكى‌ها بدى‌ها را نابود مى‌كند، اين تذكرى براى آنها است كه اهل تذكرند (هود، آيه 114) و فرمود: اى على! قسم به آن خدايى كه مرا به حق مبعوث كرده و من را بشير و نذير قرار داده هنگامى كه يكى از شما براى وضو گرفتن برمى‌خيزد، گناهانش از جوارحش مى‌ريزد و وقتى به روى خود و به قلب خود متوجه خداوند مى‌شود از نمازش كنار نمى‌رود مگر آن‌كه از گناهانش چيزى باقى نمى‌ماند و مانند روزى كه متولد شده پاك مى‌شود و اگر بين هر دو نماز گناهى بكند نماز بعدى پاكش مى‌كند، آن گاه نمازهاى پنجگانه را شمرد. بعد فرمود: يا على! جز اين نيست كه نمازهاى پنجگانه براى امت من حكم نهر جارى را دارد كه در خانه آنان قرار گرفته باشد، حال چگونه است وضع كسى كه بدنش آلودگى داشته باشد، وخودرا روزى پنج نوبت در آن آب بشويد؟ به خداوند سوگند نمازهاى پنجگانه هم براى امت من همين حكم را دارد.

- عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ الْأَنْصَارِى قَالَ: خَطَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ (ص) فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ ثُمَّ قَالَ: أَيُّهَا النَّاسُ بَعْدَ كَلَامٍ تَكَلَّمَ بِهِ- عَلَيْكُمْ بِالصَّلَاهِ عَلَيْكُمْ بِالصَّلَاهِ فَإِنَّهَا عَمُودُ دِينِكُمْ كَابِدُوا اللَّيْلَ بِالصَّلَاهِ وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيراً يُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ إِنَّمَا مَثَلُ هَذِهِ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ مَثَلُ نَهَرٍ جَارٍ بَيْنَ يَدَى بَابِ أَحَدِكُمْ يَغْتَسِلُ مِنْهُ فِى الْيَوْمِ خَمْسَ اغْتِسَالاتٍ فَكَمَا يَنْقَى بَدَنُهُ مِنَ الدَّرَنِ بِتَوَاتُرِ الْغَسْلِ فَكَذَا يَنْقَى مِنَ الذُّنُوبِ مَعَ مُدَاوَمَتِهِ الصَّلَاهَ فَلَا يَبْقَى مِنْ ذُنُوبِهِ شَىْ‌ء. (أمالى المفيد، المجلس الثالث و العشرون، ص 189) جابر بن عبد اللَّه انصارى گويد: رسول خدا (ص) براى ما سخنرانى كردند، پس حمد و ثناى الهى به جا آوردند و پس از سخنى چند فرمود: اى مردم! بر شما باد به نماز [...] و فراوان ياد خداوند كنيد تا گناهان شما را پاك سازد. همانا مَثل اين نمازها مَثل نهرى است كه مقابل در خانه يكى از شما باشد و روزانه پنج بار خود را با آب آن بشويد، همان گونه كه با شستن‌هاى پياپى، بدنش از هر گونه چركى پاك مى‌شود همچنان با مداومت بر نماز از گناهان پاك مى‌گردد و هيچ گناهى بر او باقى نمى‌ماند.

- عَنْ أَبِى‌عَبْدِاللَّهِ (ع) قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ: مَنْ شُغِلَ بِذِكْرِى عَنْ مَسْأَلَتِى أَعْطَيْتُهُ أَفْضَلَ مَا أُعْطِى مَنْ سَأَلَنِى. (كافى، ج 2، باب الاشتغال بذكر الله عزوجل، ص 501) امام صادق (ع) فرمودند: همانا خداوند مى‌فرمايد: هركس به سبب ذكر و ياد من، از درخواست و پرسش از من سرگرم شود [طورى كه درخواست و حاجت خود را فراموش كند] به او بهتر از آنچه به كسى كه از من درخواست كند [و ذكر من او را سرگرم نكرده باشد] خواهم داد.

- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ عليه و آله السلام: مَنْ أَكْثَرَ ذِكْرَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ مَنْ ذَكَرَ اللَّهَ كَثِيراً كُتِبَتْ لَهُ بَرَاءَتَانِ بَرَاءَهٌ مِنَ النَّارِ وَ بَرَاءَهٌ مِنَ النِّفَاق. (همان، ص 498) كسى كه خداوند را بسيار ياد كند خداوند او را دوست مى‌دارد و ... براى او دو بيزارى نوشته مى‌شود: بيزارى از آتش جهنم و بيزارى از نفاق و دورويى.