مى‌ميرد و هركس علم را براى عمل بياموزد، عارف (مؤمن) خواهد مُرد.

اين روايت شريف، كه برخى از تعبيرات آن هم خيلى غليظ و شديد است، انگيزه هاى تعلّم را تقسيم مى‌كند، از اين رو كاملًا متناسب با نياز روحانيت است.

رسول اكرم (ص) پنج انگيزه و غايت و هدف براى يادگيرى علم بيان مى‌كند و تنها يكى از اين هدفها را مفيد و مؤثر مى‌داند و آن يادگيرى علم صرفاً به منظور عمل كردن به آن است. [1] يعنى انسان علم را در راه عمل به احكام خداوند و تقوا به كار گيرد.

[1]. عن النَّبِى (ص) قَالَ: إِنَّ الْعِلْمَ يَهْتِفُ بِالْعَمَلِ فَإِنْ أَجَابَهُ وَإِلَّا ارْتَحَلَ عَنْه. (بحارالأنوار، ج 2، باب 9، ص 33) علم و دانش عمل را صدا مى‌زند، پس اگر عمل آن را پاسخ داده و پذيرفت فهو المطلوب وگرنه علم كوچ كرده و از آن جدا مى‌شود.

مرحوم مجلسى مى‌فرمايد: اين‌كه حضرت مى‌فرمايد: علم عمل را صدا مى‌زند يعنى علم طالب و خواهان عمل است و آدمى را به سوى خود مى‌خواند، پس اگر آدمى به آنچه علم و مقتضاى آن خواسته است عمل نكرده است، علم از او جدا مى‌شود.

- عن النَّبِى (ص): يَا ابْنَ مَسْعُودٍ! مَنْ تَعَلَّمَ الْعِلْمَ وَ لَمْ يَعْمَلْ بِمَا فِيهِ حَشَرَهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَهِ أَعْمَى وَ مَنْ تَعَلَّمَ الْعِلْمَ رِيَاءً وَ سُمْعَهً يُرِيدُ بِهِ الدُّنْيَا نَزَعَ اللَّهُ بَرَكَتَهُ وَ ضَيَّقَ عَلَيْهِ مَعِيشَتَهُ وَ وَكَلَهُ اللَّهُ إِلَى نَفْسِهِ وَ مَنْ وَكَلَهُ اللَّهُ إِلَى نَفْسِهِ فَقَدْ هَلَكَ. قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: (فَمَنْ كانَ يَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً وَ لا يُشْرِكْ بِعِبادَهِ رَبِّهِ أَحَدا) (كهف، آيه 110). (بحارالأنوار، ج 74، باب 5، ص 102) اى پسر مسعود! هر كس علم را ياد بگيرد و به آنچه در آن است عمل نكند، خدا او را در روز قيامت كور برانگيزد و هر كس علم را براى خودنمايى بياموزد و بدان وسيله اراده دنيا كند، خداوند بركتش را بر مى‌دارد و زندگى او را تنگ و محدود مى‌كند و او را به خودش واگذارد مى‌كند و هر كس به خودش واگذاشته شود نابود مى‌گردد، خداوند متعال فرمود: هر كس به لقاى پروردگارش اميد دارد بايد كارى شايسته انجام دهد و هيچ كس را در عبادت پروردگارش شريك نكند! (كهف: آيه 110)

- قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (ع): مَنْ تَعَلَّمَ لِلَّهِ وَ عَمِلَ لِلَّهِ وَ عَلَّمَ لِلَّهِ دُعِى فِى مَلَكُوتِ السَّمَوَاتِ عَظِيما. فَقِيلَ: تَعَلَّمَ لِلَّهِ وَ عَمِلَ لِلَّهِ وَ عَلَّمَ لِلَّه. (الكافى، ج 1، ص 36) هر كس براى خداى بزرگ علم بياموزد و براى خدا عمل كند و براى خدا به آموختن علم به ديگران بپردازد، در ملكوت آسمانها بزرگ خوانده مى‌شود در آنجا مى‌گويند: او براى خدا آموخت، و براى خدا عمل كرد، و براى خدا به آموختن آن به ديگران پرداخت.

- وَقَالَ النَّبِى (ص): إِنَّ مَنْ تَعَلَّمَ الْعِلْمَ لِيُمَارِى بِهِ السُّفَهَاءَ أَوْ يُبَاهِى بِهِ الْعُلَمَاءَ أَوْ يَصْرِفَ وُجُوهَ النَّاسِ إِلَيْهِ لِيُعَظِّمُوهُ فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ. (بحارالأنوار، ج 74، باب 7، ص 149) هر كس دانشى بياموزد تا با سفيهان مجادله كند يا بر علما مباهات كند يا مردم را به سوى خود متوجه سازد، جايگاهش در آتش است.

- عن عِيسَى بن مريم 8: لَيْسَ بِنَافِعِكَ أَنْ تَعْلَمَ مَا لَمْ تَعْمَلْ إِنَّ كَثْرَهَ الْعِلْمِ لَا يَزِيدُكَ إِلَّا جَهْلًا إِذَا لَمْ تَعْمَلْ بِه. (مجموعه ورام (تنبيه الخواطر)، ج 1، باب العتاب، ص 64) اگر به علمى كه مى‌آموزى عمل نكنى فايده‌اى به حال تو ندارد؛ زيرا زيادى علم تا وقتى كه عمل نكنى چيزى جز نادانى بر تو نمى‌افزايد.

- عن النَّبِى (ص): تَعَلَّمُوا مَا شِئْتُمْ أَنْ تَعْلَمُوا فَلَنْ يَنْفَعَكُمُ اللَّهُ بِالْعِلْمِ حَتَّى تَعْمَلُوا بِهِ فَإِنَّ الْعُلَمَاءَ هِمَّتُهُمُ الرِّعَايَهُ وَ السُّفَهَاءَ هِمَّتُهُمُ الرِّوَايَه. (همان) هرچه مى‌خواهيد بياموزيد؛ امّا اگر چيزى آموختيد، خداوند هرگز تنها به علم و دانش به شما سودى نمى‌دهد تا زمانى كه به آن علم عمل كنيد؛ زيرا دانشمندان بر عمل و دقت همّت مى‌گمارند؛ امّا همّت نادان تنها به نقل و روايت محدود است.

- عن أميرالمومنين (ع): عَلَى الْعَالِمِ أَنْ يَعْمَلَ بِمَا عَلِمَ ثُمَّ يَطْلُبَ تَعَلُّمَ مَا لَمْ يَعْلَم. (تصنيف غررالحكم و درر الكلم، ص 45) بر عالم است كه به آن چه مى‌داند عمل كند، بعد آموختن آنچه را نمى‌داند طلب كند.

- عن أميرالمومنين (ع): إِنَّكُمْ إِلَى الْعَمَلِ بِمَا عَلِمْتُمْ أَحْوَجُ مِنْكُمْ إِلَى تَعَلُّمِ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُون. (تصنيف غرر الحكم ودرر الكلم، ص 152) به درستى كه شما به عمل كردن به آنچه مى‌دانيد محتاج‌تريد تا ياد گرفتن آنچه نمى‌دانيد.

- عن أميرالمومنين (ع): مَنْ تَعَلَّمَ الْعِلْمَ لِلْعَمَلِ بِهِ لَمْ يُوحِشْهُ كَسَادُه. (همان) هر كه علم را براى عمل بياموزد كسادى آن او را غمناك نمى‌كند.