درس هفدهم‌ [1] عاقل كيست؟

قال أميرالمؤمنين (ع):

«مَنْ لَمْ يُهَذِّبْ نَفْسَهُ لَمْ يَنْتَفِعْ بِالْعَقْلِ». [2]

كسى كه روح و جان خود را تهذيب و پاكيزه نكرده باشد از عقلش استفاده نكرده است.

اين جمله كوتاه معناى بسيار لطيف و ظريفى دارد

«لَمْ يَنْتَفِعْ‌» با «لا يَنْفَع» تفاوت دارد؛ چراكه اگرحضرت فرموده بودند: «لا يَنْفَع» معنا اين مى‌شد كه اثر وضعىِ عدم تهذيب نفس، استفاده نكردن از عقل است؛ اما كلمه «لَمْ يَنْتَفِعْ‌» دلالت بالاترى دارد، به اين معنا كه عدم تهذيبِ نفس نشان دهنده اين است كه اين شخص از عقل خود استفاده نكرده است.

انسانى، كه نفس خودش را تهذيب كرده است، از عقل خودش استفاده كرده و منتفع شده است؛ بنابراين مى‌توان گفت: ميان تهذيب نفس و استفاده از عقل ملازمه وجود دارد. در مقابل، انسانى كه در مقام تهذيب نفس برنيامده است، از عقل خودش بهره نگرفته و از آن استفاده نكرده است؛ چراكه نتيجه استفاده از عقل، تحقّق تهذيب نفس است.

[1]. اين درس در جلسه چهارصد و شصت و يكم خارج اصول معظم له ايراد گرديده است.

[2]. غرر الحكم، ص 293.