پيشگفتار

باسمه تعالى و له الحمد

تهذيب نفس، يكى از واجباتى است كه ترك آن در اسلام موجب خسران دنيا و آخرت است، كه از نظر قرآن كريم و روايات اهل‌بيت: و نزد علماى اخلاق از اهم واجبات است. از آيات فراوانى استفاده مى‌شود كه پاكى، سرچشمه همه فضيلت‌ها و ناپاكى سرچشمه رذالت‌ها است.

خداوند متعال در سوره «شمس» پس از يازده سوگند كه نشانگر اهميت مسأله است- مى‌فرمايد:

«قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها». [1]

به درستى كه سعادت و رستگارى مخصوص كسى است كه نفس خود را تهذيب و روح خود را پرورش داده باشد.

پرورش روح به اين معنا است كه انسان نفس خود را به مرتبه‌اى از آمادگى و شايستگى برساند كه آينه‌اى از «

خَلِيفَهُ اللَّهِ فِى أرْضِه‌

» [2] باشد. براى دستيابى به اين‌

[1]. شمس، آيه 9.

[2]. عَنْ أَبِى عَبْدِاللَّهِ جَعْفَرِ بْنَ مُحَمَّدٍ (ع) قَالَ: إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَهِ نَادَى مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ: أَيْنَ خَلِيفَهُ اللَّهِ فِى أَرْضِهِ؟ فَيَقُومُ دَاوُدُ النَّبِىُّ (ع) فَيَأْتِى النِّدَاءُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: لَسْنَا إِيَّاكَ أَرَدْنَا وَ إِنْ كُنْتَ لِلَّهِ خَلِيفَهً. ثُمَّ يُنَادِى ثَانِيَهً أَيْنَ خَلِيفَهُ اللَّهِ فِى أَرْضِهِ؟ فَيَقُومُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِى بْنُ أَبِى طَالِبٍ (ع) فَيَأْتِى النِّدَاءُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ: يَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ! هَذَا عَلِى بْنُ أَبِى طَالِبٍ خَلِيفَهُ اللَّهِ فِى أَرْضِهِ وَ حُجَّتُهُ عَلَى عِبَادِهِ، فَمَنْ تَعَلَّقَ بِحَبْلِهِ فِى دَارِ الدُّنْيَا- فَلْيَتَعَلَّقْ بِحَبْلِهِ فِى هَذَا الْيَوْمِ لِيَسْتَضِى‌ءَ بِنُورِهِ وَ لِيَتَّبِعَهُ إِلَى الدَّرَجَاتِ الْعُلَى مِنَ الْجِنَانِ- قَالَ فَيَقُومُ: أُنَاسٌ قَدْ تَعَلَّقُوا بِحَبْلِهِ فِى الدُّنْيَا فَيَتَّبِعُونَهُ إِلَى الْجَنَّهِ. ثُمَّ يَأْتِى النِّدَاءُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ: أَلَا مَنِ ائْتَمَّ بِإِمَامٍ فِى دَارِ الدُّنْيَا فَلْيَتَّبِعْهُ إِلَى حَيْثُ شَاءَ وَ يَذْهَبُ بِهِ فَحِينَئِذٍ (يَتَبَرَّأُ الَّذِينَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا وَ رَأَوُا الْعَذابَ وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبابُ. وَ قالَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنا كَرَّهً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَما تَبَرَّؤُا مِنَّا كَذلِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمالَهُمْ حَسَراتٍ عَلَيْهِمْ وَ ما هُمْ بِخارِجِينَ مِنَ النَّار). (أمالى شيخ مفيد، ص 285، مجلس 34) از امام صادق (ع) روايت است كه فرمود: هنگامى كه روز قيامت شد، منادى از داخل عرش ندا مى‌كند: خليفه خداوند در زمين كجا است؟ داود (ع) برمى‌خيزد. خداوند عزّوجلّ به او مى‌گويد: منظور تو نيستى. اگر چه تو هم خليفه خداوند بودى. بار دوم آن منادى ندا مى‌كند: خليفه خداوند در زمين كجا است؟ على بن ابى طالب (ع) برمى‌خيزد. در آن هنگام از جانب خداوند ندا مى‌رسد: اى مردم! اين على خليفه خداوند در روى زمين بود و حجت او بر بندگانش مى‌باشد. پس هر كس در دنيا به ريسمان ولايت او چنگ زده، امروز هم به او متوسل شود تا از نور او روشن گردد و به دنبال او به درجات بلند بهشتى برود. حضرت فرمود: پس مردمى كه در دنيا به ريسمان ولايت او آويخته بودند برمى‌خيزند و به دنبال آن حضرت به بهشت مى‌روند، سپس از جانب خداوند- جلّ‌جلاله- ندا مى‌رسد: هان! هر كس در دنيا به دنبال پيشوايى راه افتاد و از او پيروى كرده امروز نيز به دنبال او به هر جا كه او بخواهد و ببرد، راه بيفتد. در اين هنگام «پيشوايان از پيروان خود بيزارى جويند، عذاب را مى‌بينند و همه اسباب و وسايل از دسترسى آنان دور و بريده خواهد شد و پيروان مى‌گويند: اى كاش ما مى‌توانستيم به دنيا بازگرديم تا همان‌گونه كه از ما بيزارى جستند از آنان بيزارى مى‌جستيم، خداوند به اين صورت اعمال آنان را مايه حسرت ايشان قرار دهد و آنان از آتش دوزخ بيرون نخواهند رفت».