مسأله 1514: اگر جنسى را كه مى‌فروشد و عوضى را كه مى‌گيرد از يك چيز عمل آمده باشد، بايد در معامله زيادى نگيرد، پس اگر يك من روغن بفروشد و در عوض آن يك من و نيم پنير بگيرد، ربا و حرام است و همچنين است اگر ميوه رسيده را با ميوه نارس معامله كند نمى‌تواند زيادى بگيرد.

مسأله 1515: جو و گندم در ربا يك جنس حساب مى‌شود، پس اگر يك من گندم بدهد و يك من و پنج سير جو بگيرد، ربا و حرام است. و نيز اگر مثلًا ده من جو بخرد كه سر خرمن ده من گندم بدهد، چون جو را نقد گرفته و بعد از مدّتى گندم را مى‌دهد، مثل آن است كه زيادى گرفته و حرام مى‌باشد.

مسأله 1516: اگر مسلمان از كافرى كه در پناه اسلام نيست ربا بگيرد اشكال ندارد و نيز پدر و فرزند و زن و شوهر مى‌توانند از يكديگر ربا بگيرند.

شرايط فروشنده و خريدار

مسأله 1517: براى فروشنده و خريدار شش شرط لازم است:

اول: بالغ باشند.

دوم: عاقل باشند.

سوم: سفيه نباشند و نيز از تصرف در اموالشان به جهت افلاس توسط مجتهد جامع الشرائط منع نشده باشند.

چهارم: قصد خريدوفروش داشته باشند پس اگر مثلًا به شوخى بگويد مال خود را فروختم، معامله باطل است.

پنجم: كسى آنها را مجبور نكرده باشد.

ششم: جنس و عوضى را كه مى‌دهند مالك باشند يا مثل پدر و جدّ صغير، اختيار مال در دست آنان باشد، و احكام اينها در مسائل آينده گفته خواهد شد.

مسأله 1518: معامله با بچه نابالغ باطل است، اگر چه پدر يا جدّ آن بچه به او اجازه داده باشند كه معامله كند، ولى اگر بچه مميز باشد و چيز كم قيمتى را كه معامله آن براى بچّه‌ها متعارف است معامله كند اشكال ندارد، و نيز اگر طفل وسيله باشد كه پول را به فروشنده‌