غير خدا پرتوى از حول و قوه خداست كه در اختيار بشر نهاده است.

شگفت آنجاست كه برخى از مخالفان استعانت از زنده را جايز و از غير او را حرام بلكه شرك مى دانند، در حالى كه اگر واقعيت يك عمل شرك باشد زنده و زنده نبودن طرف نمى تواند مؤثر باشد از اين جهت بايد گفت استعانت از غير خدا بشرط اينكه كمك رسانى اورا نتيجه قدرت گسترده خدا بدانيم، شرك نيست خواه طرف در قيد حيات باشد يا نباشد.

در پايان سه نكته را متذكر مى شويم:

1. روايات توسل متواتر است

روايات توسل در كتب اهل سنت كه ما اندكى از آن نقل كرديم متواتر يا قريب به تواتر است، از اين جهت نمى توان از طريق تضعيف اسانيد آنها به رد آن روايات پرداخت زيرا مجموع اين روايات حاكى است كه توسل به ارواح مقدسه و مقام و منزلت آنها امر رايجى بوده واگر برخى از روايات توسل كه ما از ذكر آنها خوددارى كرديم از نظر سند مخدوش باشد ضررى بر مدعاى ما نمى زند. چنان كه جريان در خبر متواتر چنين است.

2. كتابهاى پيرامون توسل

مسأله توسل از مسايل مسلم اسلامى است كه در اين مورد فقيهان ومحدثان عالى مقام كتابهايى پيش از شبهه پرانى ابن تيميه و پس از آن نوشته اند كه برخى را متذكر مى شويم:

1. الوفاء فى فضائل المصطفى، نگارش ابن جوزى (متوفاى 597).