دارد، پيدايش صورت خاصى (مانند صورت پيراهن از پارچه) دليل بر دخالت عامل خارجى است.

تضاد، نقش آفرينش گرى ندارد

نكته شايان تذكر اين است كه بدانيم نقش تضاد در فرضيه هگل چيست؟ نقش تضاد در اين فرضيه جز ايجاد مخالف بر ضد «تز» و پديده نخست، چيزى نيست و نتيجه آن جز ويرانگرى و از بين بردن وضع حالت اوليه ماده و مساعد ساختن زمينه براى پيدايش «سنتز» و به اصطلاح فلسفه اسلامى «صورت جديد» ماده چيزى نمى تواند باشد. در اين صورت، عامل ديگرى لازم است كه پس از تخريب «تز» و فراهم ساختن زمينه براى پيدايش «سنتز»، نقش سازندگى و آفرينش گرى داشته باشد و گرنه با تخريب «وضع نخست» پديده جديدى خود به خود به دست نمى آيد.

روشن تر بگوييم: اگر در جهان تنها «تز» بود و «آنتى تز» در صفحه هستى وجود نداشت، طبيعت در چنگال يك فعليت يك صورت (مثلا حالت تخم مرغى) باقى مى ماند، نقشى كه «آنتى تز» برعهده دارد اين است كه آن حالت قبلى را از بين مى برد و ماده را از انحصار يك حالت بيرون مى آورد، آن گاه بايد در انتظار عامل خلاق و آفرينش گر باشيم.

اين حقيقت در ضدين به صورت سياه و سفيد، آب و آتش (هر چند از قبيل «تز» و «آنتى تز» نيست) كاملا روشن است. آب نسبت به آتش يا سياهى نسبت به سفيدى كاملا نقش ويرانگى دارد، برافروختگى آتش و يا رنگ سفيد جسم، از طريق ورود آب و يا سياهى