يك مسأله كلامى پديد آمد. مردى از حسن بصرى پرسيد: آيا مرتكب گناه كبيره، مؤمن هست يا نه؟ پيش از آن كه استاد پاسخ بگويد، واصل گفت: اين گروه نه مؤمنند و نه كافر بلكه «بل منزلة بين المنزلتين»، در وسط اين دو قرار گرفته اند سپس از حسن بصرى جدا شد و بر ستونى از مسجد تكيه كرد و به تبيين نظريه خود پرداخت وبه خاطر جدا شدن او از اطراف استاد گفتند: اعتزل واصلٌ: و از ميان شاگردان حسن بصرى عمروبن عبيد به او پيوست و پايه گذار مكتب اعتزال شدند كه خود به اعتزال بغدادى و اعتزال بصرى تقسيم مى شود.

4. جهميّه: مكتبى است كه آن را جهم بن صفوان، پايه گذارى كرد و يكى از عقائد او، انديشه جبر است كه مفاسد آن بر همگان آشكار است. سرانجام، وى در سال 128 كشته شد.

5. مجسّمه: پيروان مقاتل بن سليمان، در خراسان، پرچمدار اين نظر بوده. وى براى خدا اندام و گوشت و خون، به صورت انسان، ثابت مى كرد. سرانجام او نيز به سزاى اعمال خود رسيد، امّا پيش از آن، محيط فكرى مسلمانان را آلوده كرده بود.

6. غلاة: آنان، كسانى هستند كه مى گويند: خدا همه امور را به پيامبر تفويض كرده و اوست كه به پيامبر قدرت داده تا جهان را بيافريند و تدبير كند. ريشه عقيده به زمان على(عليه السلام)باز مى گردد، و آنان نيز درباره اميرمؤمنان به الوهيّت، معتقد شدند.