سير خويش را به سوى رشد، كمال و پيرى و مرگ طى كند و باز در برابر نيروى جوان و تازه اىقرار گيرد.

اين تهاجم و تدافع هم علت و هم عامل حركت تاريخ را نشان مى دهد و هم خود به خود شكل حركت تاريخ را مشخص مى كند.

خلاصه هر جامعه اى روزگارى در حال صعود و بالا رفتن است و بولدوزر وار، همه چيز را كوبيده و له مى كند تا به قُلّه ترقى برسد، ولى چون مادى است و بر نيروى مادى تكيه مى كند و از نيروى بس محدودى برخوردار است، پس از مدتى دوران نزول او فرا مى رسد و به دست فنا سپرده مى شود.

توجه قرآن به ارزش هاى فردى مانع از آن نشده است كه به اصالت جامعه در حد خود، اعتراف كند و براى آن حيات و ممات و عمر و زندگى و به اصطلاح تهاجم و تدافعى قائل گردد چنان كه مى فرمايد:

(و لكلّ امة اجل فاذا جاء أجلهم لا يستأخرون ساعة و لا يستقدمون).[1]

«براى هر امتى پايانى است، هرگاه پايان عمرشان برسد، نه لحظه اى تأخير مى كنند و نه لحظه اى زودتر فانى مى گردند».

بنابراين همان طور كه فرد، حيات و مماتى دارد، جامعه نيز موت و حياتى دارد، و تمدن هر گروهى هر چه هم درخشنده باشد، روزى به افول و خاموشى مى گرايد.