درظواهر اگر گوينده مدعى خلاف ظاهر شد از متكلم پذيرفته مى شود.

شگفت آن جاست كه اگر همه ى ما با يكديگر سخن بگوييم، كلام يكديگر را به روشنى مى فهميم و مكالمه ما حاكى از يك دلالت قطعى است نه ظنى در حال يكه ما غالباً از مقاصد خود با ظواهر تعبير مى كنيم.

كسانى كه دلالت ظواهر قرآن را نسبت به مقاصد ظنى مى دانند يك نوع كاستى در شأن قرآن پديد آورده و آن را از معجزه ى قطعى به صورت معجزه ى ظنى عرضه مى كنند; زيرا قوام اعجاز، لفظ و معناست زيبايى لفظ از يك طرف و بلندى معنا از طرف ديگر دست به دست هم مى دهند اعجاز پديد مى آورند. هرگاه دلالت ظواهر بر مقاصد الهى ظنى باشد طبعاً نتيجه تابع اخسّ مقدمتين خواهد بود، يعنى اعجاز قرآن نيز ظنى خواهد بود نه قطعى.

سخن درباره هرمنوتيك كتاب و سنت بيش از آن است كه ما اين جا آورديم; زيرا بحث هاى مربوط به عام و خاص، مطلق و مقيد، منطوق و مفهوم، ناسخ و منسوخ در علم اصول به طور گسترده مطرح شده است.