خارج نيست. كسى كه علناً ابراز انكار و ارتداد مى كند، در درجه ى نخست با او به گفتگو مى پردازيم و سعى در حل مشكلات علمى او مى كنيم. اگر اين راه حل مؤثر افتاد و او در مقابل استدلال سر تعظيم فرود آورد و از نكار خود دست برداشت، روشن مى شود كه انكار او به دليل انباشتگى سؤالات و ترديدها بوده است و در اين صورت بر اساس قاعده ى فقهىِ «تدرءُ الحدود بالشبهات» (حدود الهى با وجود شبهه و ترديد رفع مى شود) چنين فردى مرتد خوانده نمى شود و حد مرتد بر او جارى نمى گردد.[1]

امّا اگر راه حل علمى در مورد چنين فردى مؤثر نيفتاد و او در مقابل استدلال و برهان سر برنتافت و سخنى مقبول و منطقى نيز در اثبات عقايد خود به ميدان نياورد و هم چنان بر جحود و انكار خود و ابراز آن اصرار داشت، چاره اى جز برخورد عملى با او باقى نمى ماند، كه حكيمان گفته اند: «آخر الدواء الكىّ» (آخرين دارو، داغ كردن است).

پاسخ سؤال، جواب است وپاسخ لجاجت، شدّت عمل. حلّ مشكل علمى راه حل علمى مى طلبد، وحل مشكل عملى، عملى در خور آن. آقاى دكتر سروش نيز در اين زمينه همين عقيده را دارد:

«ناگفته نگذاريم كه شيوه ى تعرّض در اين جا مهم است. اگر كسى خصمانه به مقدسات ديگرى تعرّض كرد يك حكم دارد و اگر عاقلانه و مسئولانه تعرّض كرد،