«وضع ما، در ميان قوم خود، مثل وضع بنى اسرائيل در ميان فرعونيان است كه پسرانشان را مى كشتند و دخترانشان را زنده نگه مى داشتند. امروز وضع برما به قدرى تنگ و دشوار است كه مردم، با سبّ و ناسزاگويى به بزرگ و سالار ما بر فراز منبرها، به دشمنان ما تقرب مى جويند.»[1]

2. پند و ارشاد امّت

چــون امـام چهـارم در عصـر اختنـاق زنـدگى مى كـرد، نمـى توانست مفـاهيـم مـورد نظـر خـود را به صـورت آشكار و صـريح بيـان كنـد، از ايـن رو از شيـوه مـوعظه استفاده مى كرد و مردم را از طريق موعظه با انديشه درست اسلامى آشنا مى كـرد و اين انديشه را كه در اثر تبليغات حاكمان جائر در طول زمان به فراموشى سپـرده شده يا تحريف گشته بود، به صورت اول و اصيل به ياد مردم مى آورد و توده مـردم و جامعه اسلامى را تا هر مقـدار كـه مى توانست با حقايق و تعاليم اسلام آشنا مـى ساخت.

بررسى اين موعظه ها نشان مى دهـد كه امام با روش حكيمانه و بسيار زيركانه اى، ضمن اين كه مردم را نصيحت و موعظه مى كرد، آن چه را كه مى خواست در ذهن مردم جا بگيرد، به آنان القا مى كرد، و اين; بهترين شكل انتقال افكار و انديشه درست اسلامى در آن شرائط بود، زيرا اين مباحث، در عين حال كه اثر و نتيجه سياسى داشت و برضدّ دستگاه حاكم بود، حساسيت حكومت را بر نمى انگيخت. امام ضمناً حقيقت مسئله «امامت»، يعنى سيستم حكومت اسلامى و رهبرى جامعه اسلامى توسط امام معصوم را، روشن مى كرد و مردم را از آن چه در جامعه اسلامى آن روز مى گذشت، يعنى حاكميت حاكمان زور و كفر و سردمداران فاسق و منافق، آگاه مى ساخت و به آنان تفهيم مى كرد كه حكومتى مانند حكومت، «عبدالملك» حكومتى كه اسلام خواسته، نيست. اهميت