اسم الکتاب : قامــوس المعـــارف المؤلف : مدرس تبريزى، محمدعلى الجزء : 1 صفحة : 81
باقى، واضح; و احتياج به تكرار ندارد و امّا بامداد و پسين و پيشين و فردا و مانند اين ها از اسماء مخصوصه زمان هستند.
]اسم مكان[
نمايش يازدهم در اسماء مكان كه محلّ مكان را افاده نمايد و اين هم گاهى معيّن بوده و گاهى هم مبهم باشد، همچو: باغ و شهر و خانه و سرا و غيره; و پس و پيش و زير و زبر و مانند اين ها; و آنچه را از اجزاء مكان كه اسم خاصّى ندارد، همچو: سرا و خانه و مانند آن ها، ادوات و اسماء آن ها در نمايش هشتم از نگارش سيّم آيين سيّم ـ كه عهده دار مباحث حروف است ـ مشروحاً سمت نگارش خواهد يافت.
]اسم آلت[
نمايش دوازدهم در اسم آلت كه اسباب و آلت فعل را باشد و به دو طرز تشكيل يابد: يا به افزودن «هاى وصل» در آخر امر حاضر همچو: پيرايه و پيمانه و ماله و آويزه و مانند اين ها و يا با تركيب كلمات با يكديگر همچو: آتشگير و ناخن گير و خاك بيز و پيه سوز و مانند اين ها.
]اسم مصغّر[
نمايش سيزدهم در اسم مصغّر كه خردگى و كوچكى مسمّاى خود را افاده نمايد و چهار يا پنج علامت دارد:
1) «چه» در غير ذى عقل همچو خوانچه و طاقچه; و گاهى پيش از آن، «ياى مثنّاة تحتانى» نيز افزايند، مانند دريچه و امثال آن.
2) «ك» در ذى عقل: دخترك و پسرك.
3) «كه» ايضاً در ذى عقل: مردكه و زنكه.
4) «و»: يارو و پسرو و دخترو و خواجو و مانند اين ها.
چشم خوش تو كه آفرين باد بر او *** با ما نظرى نمى كند اى پسرو
و امّا «بچه» و «توله» و نظائر آن ها از اسماء موضوعه بر مصغّر بوده و از ادوات و علامات نيستند; و همچنين «زه» و «ژه» در مثل نيزه و پاكيزه و دوشيزه و نايژه و مانند آن ها چنانچه از كلمات بعضى از ادبا مفهوم مى گردد، از اسماء خاصّه تصغير هستند نه ادوات آن ليكن استعمال آن ها درحالت افراد ديده نشده.
تتمّةٌ: از كلمات بعضى ادبا مفهوم مى گردد كه «جه» با جيم عربى هم يكى از ادوات تصغير مى باشد، چنانچه در «كوليجه» كه لباسى است مخصوص و در زمان ما «كُلَجَه» گويند.
تبصرةٌ: تصغير اسم گاهى محض براى خردى و كوچكى حجم مسمّاى خود باشد ـ چنانچه از مثال هاى فوق هويدا است ـ و گاهى به جهت ترحّم و يا تحقير باشد:
اسم الکتاب : قامــوس المعـــارف المؤلف : مدرس تبريزى، محمدعلى الجزء : 1 صفحة : 81