آشنايى با دانشنامه قاموس المعارف

پيش از آنكه به معرفى اين كتاب بپردازيم نخست از نوشته فرزند دانشمند مولف جناب آقاى ميرزا على اصغر مدرس، كمك مى گيريم:

وى در مقدمه جلد هشتم از كتاب «ريحانة الأدب» مى نويسد:

«قاموس المعارف»، تأليف آن در ربيع الثانى سال 1345 هجرى در 6 جلد به قطع وزيرى بزرگ طىّ 4007 صفحه خاتمه يافته است. اين كتاب به زبان فارسى بوده و حاوى 45000 لغت عصرى و معمولى و شاهكار مولفات آن مرحوم است كه علاوه بر استيفاى لغت فارسى، اكثر لغات عربى و پاره اى از لغت بيگانه، كه هم معمول فارسى زبانان عصر حاضر مى باشد، داراست بلكه شرح اجمالى از عقايد و مذاهب مختلفه و اكثر اصطلاحات دينى و فنون متنوعه نجومى و رياضى و عروضى و تاريخى و غير آنها را مشتمل مى باشد و در آغاز كتاب، رساله مستقلى در دستور زبان فارسى نگارش كرده است.[1]

خوشبختانه مقدمه اين كتاب كه به صورت دستور زبان فارسى است بهوسيله خانم حميده حجازى و زير نظر جناب آقاى دكتر مهدى محقق تحقيق و منتشرشده است، با تشكر از زحمات ايشان و با استجازه بدون تصرف ضميمه كتاب مى باشد.

مرحوم مدرّس تبريزى شخصيت والايى بود كه در عصر خود شناخته نشد ولى پس از درگذشت و نشر آثار وى، علاقه مندان علم به مقام علمى و موقعيت او پى بردند. از آنجا كه حضرت والد، به نشر آثار استاد خود علاقه مند بود و كتاب هاى «ديوان المعصومين» و «كفاية المحصّلين فى شرح تبصرة المتعلمين» در مؤسسه امام صادق(عليه السلام) زير نظر ايشان، تحقيق و منتشر گشت، بسيار علاقه مند بود كه كتاب «قاموس المعارف» ايشان نيز تحقيق و منتشر شود. از اين جهت اينجانب به درخواست ايشان پاسخ مثبت گفته و به اين كار دست يازيدم. اصل نسخه در كتابخانه ملى تبريز محفوظ است و تصوير آن بهوسيله حجة الاسلام والمسلمين آقاى حاج شيخ رسول جعفريان، مدير كتابخانه مجلس شوراى اسلامى، در اختيار ما قرار گرفت. اينك بحمداللّه نخستين جلد آن به نحوى كه ملاحظه مى فرماييد منتشر مى شود، ولى لازم است است چگونگى تحقيق و كارى كه بر روى اين كتاب انجام گرفته از نظر خوانندگان بگذرد.

كيفيت تحقيق و كارهاى انجام شده

تصوير اصل، مبناى كار قرار گرفت و كارهاى ياد شده در زير انجام گرفت:

1. مؤلف براى تعيين تلفّظ مدخل ها از دو روش استفاده كرده است:

1. ريحانة الأدب، ج 8، مقدّمه،ص6.