يعنى چيزى از براى او شبيه و نظير نيست جز صورتى كه در خيال و خواب يا در آيينه و آب ديده شود.

نمايش پانزدهم، ادوات و حروف نفى:

1) «بى» كه به اسم غير صفت ملحق بوده و معنى صفت منفى را افاده نمايد: بى سيم و زر و بيكار و بيعار.

گل بى رخ يار خوش نباشد *** بى باده، بهار خوش نباشد

2) «نا» كه بيشتر بر امر مخاطب و ساير صفات داخل شده و افاده معنى صفت منفى نمايد: نادان و ناتوان و ناديده و ناشنيده.

اى تيرباران غمت خون دل ما ريخته *** نگذاشت طوفان غمت خون دلى ناريخته

و گاهى به غير صفت هم ملحق گردد: ناهنگام و نامرد و ناهموار.

اين كار فلك چو كعبتين است و چو نرد *** نامرد ز مرد مى برد چه توان كرد

3) «نه» كه در اوّل امر حاضر، افاده نهى نموده و در اوّل مصدر و ماضى و مستقبل، افاده نفى نمايد: «نخور و نخواب كه نخوردن خوب است».

نديد و نه بيند دگر روزگار *** جوان چون على، تيغ چون ذوالفقار

و گاهى براى نفى مضمون آيد: «نه هر كه آينه سازد، سكندرى داند»; و گاه است كه مابين آن و مدخولش فاصله باشد: «سخنى كه از دهان و تيرى كه از كمان بيرون رود، نه آن به دست آيد و نه اين به شست».

و گاهى به حكم ضرورت و قرينه سياق، مدخول آن را حذف نمايند:

نه ترا سر شنيدن نه مرا مجال گفتن *** به شمار چون درآرم غم بى شمار خود را

يعنى نه ترا سر شنيدن بود و نه مرا مجال گفتن باشد و گاهى به حكم ضرورت از مدخول حقيقى خود مؤخّر آيد. قاآنى در عزاى حضرت حسين(عليه السلام)گويد:

چون شد شهيد شد به كجا دشت ماريه *** كى عاشر محرّم و پنهان نه برملا

دستور: هرجا كه «نه» حرف نفى از براى نفى ذات و سلب صفات باشد، على الرّسم منفصل نويسند چنانچه از مثال هاى فوق هويدا است و در اوّل مصدر و ماضى و مضارع، بيشتر متّصل نوشته و گاهى منفصل هم مى نگارند.

4) «نى»: كه براى نفى افعال باشد:

كار با طرفه جفاپيشه اى افتاد مرا *** كه نه يادم كند و نى رود از ياد مرا

و گاهى به جهت تأكيد، مكرّر بوده و به حكم ضرورت از مدخول حقيقى خود مؤخّر آيد. قدسى:

گويند كه دستش ز حنا گلگون شد *** نى نى ز حنا نيست بگويم چون شد

چون شانه به زلف خويش دستى مى زد *** ناخن به دلم زد و كفش پرخون شد

مظهر:

گرفتم نى ز گل رنگى نه بوئى از سمن بردم *** همين چاك جگر چون شعله با خود در كفن بردم