با توجه به اينها ثابت مى‌شود كه مصريهاى عهد باستان چه عقيده محكمى به معاد داشته‌اند (البته عقيده‌اى كه با خرافات آميخته شده بود).

اين عقيده ريشه دار را نمى‌توان ساده فرض كرد يا صرفاً يك عادت يانتيجه يك تلقين دانست، بلكه اينگونه عقايد ريشه دار كه ميان افراد عمومى و جاودانى است نشانه فطرى بودن يك مسأله است.

زيرا تنها فطرت و غريزه است كه مى‌تواند در برابر طوفان شديد گذشت زمان و تحولات اجتماعى و فكرى مقاومت كند و همچنان پا بر جا بماند. نه عادات و رسوم و تلقينها.

4- رستاخيز كوچك و بزرگ‌

همانطور كه سابقاً هم اشاره كرديم نمونه‌اى از رستاخيز و دادگاه بزرگ آن در وجود ماست كه بعد از انجام يك كار نيك يا بد بلافاصله در درون جان انسان تشكيل مى‌گردد.

گاهى در برابر يك كار نيك و مؤثر آن چنان احساس آرامش درونى مى‌كند و روح او لبريز از شادى و نشاط مى‌شود كه لذت و شكوه و زيبائى آن با هيچ بيان و قلمى قابل توصيف نيست.

و بعكس، گاهى به دنبال يك خلاف و جنايت كه از او سر زده چنان دچار كابوسهاى وحشتناك و طوفانهاى غم و اندوه مى‌گردد و از درون مى‌سوزد كه از زندگى بكلى سير مى‌شود، و حتى براى رهائى از چنگال اين ناراحتى خود را آگاهانه به چوبه دار تسليم مى‌كند.

اين دادگاه عجيب درونى چه شباهت عجيبى به دادگاه رستاخيز دارد!

1- قاضى و شاهد و مجرى حكم در حقيقت در اينجا يكى است،