وجود يك مصلح بزرگ جهانى را «واكنشى» از وضع نابسامان مسلمانان در دورانهاى تاريك تاريخ بدانند.

و با اين كه جمعى از پژوهشگران شرقى و اسلامى كه تحت تأثير افكار غربى ها قرار دارند به اين طرز تفكر دامن مى زنند، و حتى اصرار دارند كه ايمان به وجود «مهدى» و مصلح جهانى را يك «فكر وارداتى» تلقى كنند كه از عقايد يهود و مسيحيان گرفته شده.

و با اين كه جمعى از جامعه شناسان ماترياليست مى كوشند كه از مسأله انتظار ظهور مهدى، دليلى بر عقيده خود ترتيب دهند كه اين عقيده يك ريشه اقتصادى دارد و براى تخدير افكار «توده هاى به زنجير استعمار كشيده» ساخته و پرداخته شده است.

با تمام اين گفتگوها، بايد توجه داشت كه اعتقاد به چنين ظهورى يك ريشه فطرى در همه نهادها دارد كه در اعماق عواطف انسان نفوذ كرده است، و يك ريشه اصيل اسلامى كه در منابع مهم اسلامى ديده مى شود.

ولى شايد مطالعات محدود اين پژوهشگران از يك سو، علاقه به «توجيه مادى» براى هرگونه فكر و عقيده مذهبى، از سوى ديگر، اين گونه افكار را به وجود آورده است.

جالب اين كه جستجوگرانى از غرب، همچون «مارگلى‌