ناگفته پيداست راه علم و معرفت راه پر پيچ و خم، و پر فراز و نشيبى است كه بدون استقامت و پايمردى و صبر و حوصله كسى به جايى نمى‌رسد، هميشه دانشمندان بزرگ و مخترعان و مكتشفان در سايه شكيبايى خود به جايى رسيدند.

25- علم و معرفت خير كثير است‌

«يُؤْتِى الْحِكْمَةَ مَنْ يَشاءُ وَمَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِىَ خَيْراً كَثيرا؛ خداوند دانش و حكمت را به هركس بخواهد (و لايق ببيند) عطا مى‌كند، و به هركس حكمت عطا شده است خير فراوان عطا شده»! (بقره 269)

«حكمت» از ماده «حَكْم» (بر وزن خَتْم) به معنى جلوگيرى به قصد اصلاح است، و افسار حيوان را نيز به همين جهت‌ «حكمه» (بر وزن شجره) مى‌گويند، و از آن‌جا كه علم و دانش انسان را از كارهاى خلاف باز مى‌دارد به آن «حكمت» گفته شده است همان‌گونه كه‌ «عقل» در اصل به معنى «امساك و نگهدارى» است، و لذا به طنابى كه بر پاى شتر مى‌بندند تا از حركت باز ماند «عقال» گفته مى‌شود، و «خرد» را از اين رو «عقل» مى‌گويند كه انسان را از خلاف‌كارى باز مى‌دارد.

به هر حال تعبيرى از اين جالب‌تر نيست كه قرآن درباره علم و حكمت گفته چرا كه خير كثيرش ناميده است، تعبيرى كه تمام مواهب و نعمت‌هاى الهى اعم از معنوى و مادى در آن جمع است.

از مجموع آنچه تا كنون تحت‌ عناوين بيست و پنجگانه‌ فوق گفته شد اين حقيقت به وضوح به چشم مى‌خورد كه قرآن با استفاده از انواع عبارات و لطايف البيان انسان را به سوى معرفت و دانش سوق مى‌دهد، و علم و آگاهى را برترين موهبت و افتخار، و كارسازترين نعمت‌هاى الهى مى‌شمرد، اين تصريحات و كنايات به دلالت التزامى نشان مى‌دهد كه‌ راه معرفت و شناخت به‌