جزا) بازداشت شده‌اند آنها را ببينى كه هر كدام گناه خود را به گردن ديگرى مى‌اندازد تعجب خواهى كرد، در اين حال مستضعفان به مستكبران مى‌گويند: اگر شما نبوديد ما مؤمن بوديم.

اما مستكبران به مستضعفان پاسخ مى‌دهند: آيا ما شما را از هدايت بازداشتيم بعد از آن كه به سراغ شما آمد (و آن را به خوبى دريافتيد) بلكه شما خود مجرم بوديد.

3- (خداوند به آنها) مى‌گويد: داخل شويد در صف گروه‌هاى مشابه خود از جن و انس در آتش، هر زمان گروهى وارد مى‌شوند گروهى ديگرى را لعن مى‌كنند تا همگى با ذلت در آن قرار گيرند، (در اين هنگام) گروه پيروان درباره پيشوايان خود مى‌گويند: خداوندا اينها بودند كه ما را گمراه ساختند، پس كيفر آنها را از آتش دو برابر كن خداوند مى‌گويد هر كدام (از شما) عذاب مضاعف است ولى نمى‌دانيد!

تفسير و جمع‌بندى‌

مشاجره دوزخيان!

نخستين بخش از آيات‌ فوق حال گروهى از كفار دوزخى را بيان مى‌كند كه وقتى نتيجه كار خود را مى‌بينند به پيشگاه خدا عرصه مى‌دارند: اين سرنوشت شوم را، ما بر اثر پيروى از روسا و بزرگترهاى خود پيدا كرديم، آنها بر ما مسلط بودند و قيادت فكرى ما را در اختيار داشتند، ما نيز به آنها تكيه كرديم و گمراه شديم، پروردگارا! عذابشان را دو چندان كن (عذابى بر كفرشان و عذابى بر گمراه كردن ما) و آنها مورد لعن كبير قرار ده.

آنها مى‌خواهند به اين صورت خود را تبرئه كنند ولى درست است كه رؤساى گمراه نقش مؤثرى در انحراف آنها داشتند اما اين هرگز به معناى سلب مسؤوليت از آنها نخواهد بود.

درست است كه وسوسه اين پيشوايان فاسد و رهبرى زعماى ضال و مضل‌