و اما سه قسم ديگر از اقسام چهارگانه تقليد همه باطل و بى‌اساس و غير منطقى است، اما «تقليد عالم از جاهل» و «تقليد جاهل از جاهل، كاملًا معلوم است، ولى در مورد تقليد «عالمان» از «عالمان» هرگاه مراجعه عالمى به عالم ديگر براى مشاوه و به دست آوردن اطلاعات بيشتر در آن رشته تخصصى بوده باشد، اين مسلماً مذموم نيست، امّا نام آن را «تقليد» نمى‌توان گذاشت، بلكه نوعى «تحقيق» و تكميل تخصص است.

تقليد آن است كه عمل و آگاهى خود را در آن رشته به كلى ناديده بگيرد و چشم و گوش بسته از ديگرى پيروى كند، مسلّماً براى چنين شخصى كه قادر بر تحقيق و اجتهاد است چنين تقليدى مذموم و نادرست است، به همين دليل در فقه اسلامى تقليد كردن براى مجتهدان حرام است.

از آنچه گفتيم فلسفه تقليد افراد غير فقيه در مسائل فقهى از مجتهدان و فقهاى آگاه كاملًا روشن شد، و شبيه آن در تمام رشته‌هاى علمى رواج دارد، و از آن‌جا كه فقه اسلامى به قدرى گسترده است كه هركس بخواهد در آن صاحب‌نظر شود بايد تمام عمر خود را وقف تحصيل و تحقيق در اين رشته كند و اين امر براى همه مردم امكان‌پذير نيست، ناچار بايد گروهى به اين رشته پردازند، و افراد ديگر در مسائل فقهى از آنها پيروى كنند، ولى در اصول اسلام (اصول دين) كه همه به فراخور حال خويش قادر بر تحقيق در آن هستند تقليد جايز نيست.

2- شرايط تقليد ممدوح‌

معمولًا در تعريف «تقليد» مى‌گويند عبارت است از: «قبول گفتار ديگرى بدون دليل تفصيلى» و گاه بعضى آن را توسعه داده، و پيروى عملى را نيز جزء آن دانسته‌اند، بدون آن‌كه سخن و گفتارى در ميان باشد، و گاه تأثيرات ناخود آگاهى را كه اعمال و رفتار و صفات ديگران در انسان مى‌گذارد نيز جزء آن‌