آرى‌ «لا مُؤثّر فِى الوُجُود الا اللَّه؛ هيچ مؤثّرى در جهان هستى، جز ذات پاك خداوند وجود ندارد».

ولى اين سخن به آن معنى نيست كه ما در اعمال خود مجبوريم، بلكه به عكس ما در اراده و تصميم‌گيرى‌هاى خود آزاد هستيم‌ «انّا هَدَيْناهُ السَّبيل امّا شاكراً وَ امّا كَفوراً؛ ما او (انسان) را هدايت كرديم (و راه را به او نشان داديم) خواه شاكر باشد (و بپذيرد) يا كفران كند (و سرباز زند)». [1]

«وَ انْ لَيْسَ لِلِانْسانِ الّا ما سَعى؛ و براى انسان بهره‌اى جز سعى و كوشش او نيست». [2]

اين آيات قرآنى با صراحت نشان مى‌دهد كه انسان داراى آزادى اراده است، ولى چون آزادى اراده و قدرت بر انجام كارها را خداوند به ما داده است، اعمال ما مستند به اوست بى‌آنكه از مسئوليّت ما در برابر كارهايمان بكاهد-/ دقّت كنيد.

آرى او اراده كرده است كه ما اعمال خود را با آزادى انجام دهيم تا از اين طريق ما را آزمايش كند و در طريق تكامل پيش ببرد، چرا كه تنها با آزادى اراده و پيمودن راه اطاعت خدا با اختيار، تكامل انسان‌ها صورت مى‌گيرد، زيرا اعمال جبرى و خارج از اختيار نه دليل خوبى كسى است و نه نشانه بدى او!

اصولًا اگر ما در اعمالمان مجبور بوديم، نه بعثت انبياء و نازل شدن كتب آسمانى مفهوم داشت، و نه تكاليف دينى و تعليم و تربيت، همچنين پاداش و كيفر الهى نيز نامفهوم و خالى از محتوا مى‌شد.

[1]. سوره انسان، آيه 3

[2]. سوره نجم، آيه 39.