و امروز پيروان آن نزديك به‌ هفتصد ميليون نفر نمى‌رسيد، سهل است، امكان توسعه هم نداشت.

و اگر مى‌خواست تنها روى مرزهاى «حجاز» تكيه نمايد امروز در ميان ريگهاى روان اين سرزمين سوزان دفن شده بود.

و يا اگر نماينده يك طبقه خاص اجتماع، (مثلًا طبقه فئودالها) بود با از ميان رفتن آنها از بين رفته بود.

ولى اسلام همه اين آثار پراكندگى و نفاق را پشت سر گذاشت و اصل توحيد در مدّت كوتاهى آن چنان كشور وسيع و قدرتمند با تمدّنى عالى و خيره كننده بوجود آورد كه تا آن روز در جهان سابقه نداشت.

اعترافات جالب غربيها

گر چه عده‌اى از مورّخان غربى با آن همه آزاد فكرى كه مدّعى هستند هنوز با قضاوتهاى آميخته به تعصّب خود سعى مى‌كنند پرده بر روى حقايق تاريخى انداخته و عظمت تمدّن درخشانى را كه در سايه اسلام بر شرق- و به دنبال آن بر غرب- سايه افكند ناديده بگيرند و با كمتر از آنچه هست قلمداد كنند.