و بلند شدن در نيمه‌هاى شب بسيار دشوار است، ولى ممارست بر اين امر، به تدريج اين مشكل را آسان خواهد كرد، اين قاعده كلى را مى‌توان در هر امرى يافت، حتى در كسب و كار، فردى كه كارى را تازه شروع كرده است بايد تا رونق گرفتن كسب و كارش بيشتر استقامت و پايدارى كند، و از عدم پيشرفت كارش در روزهاى اول نااميد و مأيوس نشود. با اين توضيحاتى كه داده شد كلام امام على (عليه السلام) روشن مى‌شود كه: «افضل الصبر التصبّر»: «با فضيلت‌ترين صبرها تصبّر است (و صبرى است كه همراه با كُلفت و مشقت و زحمت باشد». [1]

[1]. غرر الحكم، ميزان الحكمة، جلد 5، صفحه 273 قابل ذكر است كه بعضى مثل غزالى از اهل تسنن و عده ديگرى از علماى شيعه قائل شده‌اند كه صبر در مصيبت بالاتر از صبر در معصيت و صبر در معصيت بالاتر از صبر در عبادت است و دو دليل آورده‌اند: 1- روايتى كه ابن‌عباس از رسول گرامى سلام صلّى الله عليه و آله نقل كرده كه: «الصبر فى القرآن على ثلاثة اوجه، صبر على اداء فرائض الله تعالى- فله ثلاثمائة درجه و صبر عن محارم الله- تعالى- و له ستمائة درجة، و صبر على المصيبة عند الصدمة الاولى». 2- هر مؤمنى قدرت بر صبر از محرمات را دارد ولى قدرت بر صبر بر بلايا را فقط دارندگان سرمايه صديقين دارند. زيرا اينگونه صبر براى نفس بسيار دشوار و سخت است، ولى در جواب چنانكه مرحوم نراقى در جامع السعادات (ج 2، صفحه 298) گويد بايد گفت: جمع بين روايات اقتضاء مى‌كند كه صبر از هر يك از سه قسم باشد اگر اشد و اشق باشد ثوابش اكثر است، از آن صبرى كه اسهل و ايسر است، زيرا «افضل الاعمال احمزها» (با فضيلت‌ترين اعمال مشكل‌ترين و پرمشقت‌ترين آنها است) بنابراين نمى‌توان به طور مطلق گفت كدام يك از صبرهاى سه‌گانه برتر از ديگرى است زيرا اگر گفتيم صبر بر معصيت برتر از صبر در مصيبت است، بعيد است كسى بگويد صبر كردن و دروغ نگفتن در موضعى يا صبر كردن و لباس حرير نپوشيدن در لحظه‌اى، بالاتر از صبر بر مرگ و از دست دادن بسيارى از عزيزترين نزديكان مثل فرزندان است، و اگر گفتيم صبر بر مصيبت اولى از صبر در معصيت است بعيد است كسى بگويد صبر در از دست دادن مقدار كمى پول بالاتر از صبر بر بزرگترين معاصى و اجتناب از آن است.

پس وجه اينكه در متن صبر بر معصيت بر طبق روايت مقدم بر صبر بر اطاعت و مصيبت شد، روشن مى‌شود كه صبر بر معصيت نوعاً مورد سنجش قرار داده شده نه شخصاً يعنى بطور كلى موارد صبر در معصيت مشكل‌تر از موارد صبر در مصيبت است، زيرا معمولا مصائب مقطعى و پس از چندى به ورطه نسيان و فراموشى سپرده مى‌شود، به خلاف معاصى زيرا صبر بر ترك آنها بطور دائمى و هميشگى بسيار مشكل است، به اضافه اينكه انس به بعضى از آنها دست به دست كشش نفس داده و مسلماً صبر در مقابل آنها مشكل‌تر است و شاهد بر سخن ما حديث مولى على (عليه السلام) است كه: «الصبر صبران: صبر عند المصيبة حسن جميل و احسن من ذلك، الصبر عند ما حرّم الله عليك» (صبر بر دوگونه است: 1- صبر در نزد مصيبت كه زيبا و پسنديده است و بهتر از آن، صبر در نزد چيزى است كه خدا بر تو حرام كرده است).