از جمله مسايلى كه از مسأله عدل سرچشمه مى‌گيرد مسأله «جبر و اختيار» است كه از مهمترين و پيچيده‌ترين مسائل مورد بحث مى‌باشد.

اشاعره معتقد به «جبر» يا چيزى كه بالاخره منتهى به «جبر» مى‌شود، هستند؛ در حالى كه معتزله معتقد به آزادى اراده مى‌باشند، و انسان را در كارهاى خود مختار و آزاد مى‌دانند. نهايت اينكه، اين آزادى اراده را خدا به انسان داده است همان طور كه اصل وجود و هستى را نيز خدا به او داده؛ بنابراين همان طور كه خدا انسان را آفريده، آزادى اراده را نيز او در وجود وى آفريده است و به عبارت ديگر صفت اختيار به طور كلى از طرف خداست و اختيار در موارد جزئى (يعنى استفاده از صفت آزادى اراده و اعمال آن) از ناحيه ماست.

خداوند هيچ كس را مجبور به انجام يا ترك كارى نمى‌كند، اين بندگان خدا هستند كه يكى از اين دو را انتخاب مى‌نمايند. به همين دليل اگر كار خوبى انجام دهند در نظر عقلا و خردمندان سزاوار ستايشند و اگر كار بدى انجام دهند سزاوار ملامت و سرزنش.