است، گاهى معناى جمعى نيز مى‌دهد (مانند آيه مورد بحث). [1]

[عَبُوس:]

«ثُمَّ عَبَسَ وَ بَسَرَ»

«عَبُوس» از مادّه‌ «عُبُوس» (بر وزن مجوس) به معناى كسى است كه چهره در هم كشيده است. [2]

[عَتَتْ:]

«عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّها»

«عَتَتْ» از مادّه‌ «عتوّ» (بر وزن غلوّ) به معناى سرپيچى از اطاعت است. [3]

[عُتُلّ:]

«عُتُلٍّ بَعْدَ ذلِكَ زَنيمٍ»

«عُتُلّ» از مادّه‌ «عَتْل» به طورى كه‌ «راغب» در «مفردات» مى‌گويد: به كسى مى‌گويند كه بسيار غذا مى‌خورد، و همه چيز را به سوى خود مى‌كشد، و ديگران را از آن باز مى‌دارد.

بعضى ديگر، «عُتُلّ» را به معناى انسان بدخوى كينه‌توز خشن، يا انسان بى‌حياى بد خلق تفسير كرده‌اند. [4]

[عُتُوّ:]

«عَتَوْ عُتُوًّا كَبيراً»

«عُتُوّ» (بر وزن غُلُوّ) به معناى خوددارى از اطاعت و سرپيچى از فرمان توأم با عناد و لجاج است. [5]

[عَتَوا:]

«فَلَمَّا عَتَوْا عَنْ مَّا نُهُوا»

«عَتَوا» از مادّه‌ «عُتوّ» (بر وزن غلوّ) به معناى خوددارى از اطاعت فرمان است و اين كه بعضى از مفسران آن را به معناى خوددارى تفسير كرده‌اند بر خلاف چيزى است كه ارباب لغت گفته‌اند.

ظاهر اين است كه اين جمله، در سوره‌ «ذاريات» اشاره به تمام سرپيچى‌هايى است كه آنها در طول دعوت صالح عليه السلام داشتند، مانند بت‌پرستى و ظلم و ستم و از پاى درآوردن ناقه‌اى كه معجزه «صالح» عليه السلام بود، نه فقط سرپيچى‌هايى كه در طول اين سه روز انجام دادند و به جاى توبه و انابه به درگاه خدا، در غفلت و غرور فرو رفتند. [6]

[عِتِىّ:]

«مِنَ الْكِبَرِ عِتِيّاً»

«عِتِىّ» از مادّه‌ «عُتُوّ» به معناى كسى است كه بر اثر طول زمان، اندامش خشكيده شده همان حالتى كه در سنين بسيار بالا براى انسان پيدا مى‌شود. [7]

[عَتِيد:]

«إِلَّا لَدَيْهِ رَقيبٌ عَتيدٌ»

«عَتِيد» از مادّه‌ «عَتاد» به معناى كسى است‌

[1]. رحمن، آيه 76 (ج 23، ص 196)

[2]. مدثّر، آيه 22 (ج 25، ص 235)

[3]. طلاق، آيه 8 (ج 24، ص 267)

[4]. قلم، آيه 13 (ج 24، ص 393)

[5]. فرقان، آيه 21 (ج 15، ص 71)

[6]. اعراف، آيه 166 (ج 6، ص 496)؛ ذاريات، آيه 44 (ج 22، ص 378)

[7]. مريم، آيه 8 (ج 13، ص 29)