گفت: برو قم و به علاّمه طباطبايى بگو مرا حلال كند، از او عذرخواهى نما كه من اسباب اذيّت و رنجاندن او را فراهم كردم.

از وحشت از خواب پريدم. حالا دارم نزد ايشان مى‌روم تا وظيفه‌ام را انجام دهم. بعد كه با علامه ديدار نموده و اين ماجرا را مطرح كرده بود، ايشان با نهايت فروتنى به گريه افتاده و براى او استغفار نموده بود.[1]

ابتكارى تحول‌آفرين

علامه نخست در نقطه‌اى دورافتاده به كارهاى تبليغى و ارشادى توأم با تلاش‌هاى عمرانى مى‌پرداخت و نيازهاى مادى و معنوى مردم، به‌ويژه اقشار محروم را لمس مى‌نمود و در حد توانايى به يارى آنان مى‌شتافت و در ارتقاى سطح آگاهى افراد جامعه نقش مؤثرى را ايفا مى‌كرد. از سوى ديگر خطرهاى فكرى و فرهنگى را كه در عرصه‌هاى دينى پديد آمده بود، به خوبى احساس مى‌كرد و درصدد يافتن راهى براى مبارزه با آنها برمى‌آمد كارى كه نياز به استادان و دانشمندانى داشت كه بتوانند عطش فكرى و فلسفى آنان را با شهد شيرين بياناتشان فرو نشانند و متأسفانه چنين مربّيانى كمياب بودند.

امّا از آنجا كه خداى مهربان همواره حق‌طلبان را يارى مى‌نمايد و شرايط شكوفايى آنان را فراهم مى‌سازد، بر حوزه علميه شهر مقدس قم منّت نهاد و دست تقدير حكيمانه‌اش علامه طباطبايى را از تبريز به قم آورد.[2]

با اين وجود سيدمحمدحسين مقدمات علوم را همراه خوشنويسى فراگرفت و از سال 1297 تا 1304 شمسى در مدرسه طالبيه تبريز آموختن دانش‌هاى متداول علوم حوزوى در ادبيات، منطق، حكمت و فقه را پى گرفت.

از آن پس همراه برادرش سيد محمدحسن الهى طباطبايى عازم عتبات عراق گشت و در نجف اشرف از محضر عارف معروف مرحوم آيت‌الله سيد على قاضى بهره‌هاى فراوان بُرد و به توصيه وى خود را به كمالات معنوى و عرفانى آراست و بر طبق موازين شرعى در مسجد كوفه و مسجد سهله به عبادات و انجام نوافل پرداخت.

هم‌زمان موفق گرديد به درس فلسفه سيد حسين بادكوبه‌اى (متوفى 1358 ه‌.‌ق) راه يابد و دروسى چون منظومه سبزوارى، اسفار و مشاعر ملاصدرا، شفاى بوعلى، اثولوجيا، تمهيد القواعد ابن تركه و اخلاق ابن مسكويه را نزدش بخواند.

اين استادش به وى امر نمود به تعليم رياضيات بپردازد، بر همين اساس در حوزه درسى سيد ابوالقاسم خوانسارى كه رياضى‌دان زبردستى بود، يك دوره حساب استدلالى، يك دوره هندسه مسطّحه و فضايى و جبر استدلالى را فرا گرفت.

علامه در نجف محضر شخصيت‌هايى چون شيخ محمدحسين اصفهانى، ميرزا محمدحسن نائينى و سيد ابوالحسن اصفهانى را مغتنم شمرد و عالى‌ترين مراتب فقه و اصول را نزد اين ناموران تكميل كرد و پس از ده سال اقامت در عراق به دليل ضيق معاش و نرسيدن مقرّرى معهود از زمين زراعتى تبريز كه ناشى از فشارهاى سياسى رضاخان بود، در سال 1314 ه‌.‌ش به ايران آمد و مدت ده سال در شادآباد به كشاورزى، باغدارى و عمران و آبادانى اين ناحيه روى آورد و در ضمن به تأليفاتى هم مشغول گرديد و سرانجام در اواخر اسفند 1324 ش به همراه همسر و چهار فرزندش به قم مهاجرت نمود و در منزلى محقّر و ساده اقامت گزيد. (اقتباس از جرعه‌هاى جانبخش)