حوزه‌هاى علميه كنونى به هر دليل در پرورش دانشمندان فرهيخته ممتاز و بسط و عمق‌بخشى به انديشه‌هاى دينى رونق گذشته‌هاى دور خود را ندارد.

مدرسه واعظين

امروز بعد از ظهر، ديدارمان را از حوزه‌هاى علميه لكنهو با بازديد از مدرسه واعظين شروع مى‌كنيم. در سالن اصلى مدرسه، دو ميز چوبى متصل به هم، چند نيمكت رنگ و رو رفته و تعدادى طلبه جوان سرگرم مطالعه را مى‌بينيم. دفتر مدرسه كنار همين سالن است، و مدير، حاج‌آقاى كلب‌جواد از تحصيل كرده‌هاى قم كه به همين دليل با زبان فارسى هم آشناست.

اولين نكته‌اى كه در ديدار از اين حوزه در حافظه مى‌سپاريم، فقر شديد امكانات است. مشكلى كه حوزه‌هاى علميه ديگر با اندكى تفاوت، تنها عمومى بودن آن را تأييد مى‌كنند. كلب‌جواد دفاتر مدرسه را به حاج‌آقا و آقاى رجب‌نژاد مى‌سپارد و اين دو با دقت مشغول مطالعه‌اند. در اين دو دفتر، نام استادان، برنامه كلاس‌ها و عناوين درس‌ها آمده است. در هند حوزه‌هاى علميه از يك نظام منسجمِ هماهنگ پيروى نمى‌كنند‌؛ از همين رو در برنامه‌هاى درسى هر حوزه تفاوت‌هايى مشاهده مى‌شود.

شب را مهمان يكى از دوستان تازه آشنا هستيم و در حضور عادل‌خان، كه در معرفى او تنها مى‌فهمم كه از بزرگان وزارت معارف است و به گفته كلب‌جواد پُستِ مهم دارد.