قرارهايى با هم مى‌گذارند و گرچه نظم و مقرراتى دارد، ولى نتيجه حقيقى و واقعى بر آن مترتب نمى‌شود. عبث هم در جايى است كه انسان كارى را انجام مى‌دهد و ممكن است يك نوع لذتى هم برايش داشته باشد ولى هدف عقلايى و صحيحى بر آن مترتب نمى‌شود. در فلسفه معمولا براى فعل عبث مثال مى‌زنند به كسانى كه با تسبيح يا ريش خود بازى مى‌كنند. حتماً ديده‌ايد كسانى كه مرتب تسبيح را در دستشان مى‌چرخانند يا با ريش خود بازى مى‌كنند، كه اين كار هيچ نتيجه‌اى برايشان ندارد، اما چون عادت كرده‌اند، اگر اين كار را نكنند مثل اين كه گم شده‌اى دارند و خاطرشان آرام نيست.

به هر حال، كارى كه از سر لهو يا لعب يا عبث باشد، يا كار بى‌هدفى است و يا هدف منطقى و عقلايى ندارد. در مقابل همه اينها، كار حق يعنى كارى كه داراى هدفى عقلايى و شايسته باشد. هدف، همان چيزى است كه در فلسفه، «علت غايى» ناميده مى‌شود.

3. «حق» و «علت غايى»

شايد شنيده باشيد كه مى‌گويند هر كارى كه ما انجام مى‌دهيم چهار علت دارد: علت فاعلى، علت مادى، علت صورى و علت غايى. مثلا يك نجّار وقتى ميز و صندلى مى‌سازد، علت فاعلى همان نجار است كه آن ميز و صندلى را مى‌سازد. علت مادى، آن چوب‌ها هستند. علت صورى، آن شكل خاصى است كه ميز و صندلى دارد. اما غير از اينها يك چيز ديگر هم هست كه آن چيز باعث مى‌شود كه اين نجار با اين چوب‌ها كار ديگرى انجام ندهد و از ميان ده‌ها كارى كه مى‌توان با اين چوب‌ها انجام داد، او فقط ساختن ميز و صندلى را انتخاب كند. آن انگيزه‌اى كه اين نجار را وادار به ساختن ميز و صندلى مى‌كند اصطلاحاً علت غايى ناميده مى‌شود. در هر كار عقلايى حتماً بايد علت غايى وجود داشته باشد و هدفى از انجام آن كار در نظر فاعل باشد؛ در غير اين صورت، آن كار را انجام نخواهد داد. دانشجويى كه درس مى‌خواند و انواع سختى‌ها و مشكلات را متحمل مى‌شود، به خاطر هدفى است كه در سر دارد؛ اين همان علت غايى است. البته اين كه آيا در هر پديده‌اى كه در عالم وجود دارد علت غايى لازم است يا نه، يك بحث عميق فلسفى است كه ما اين جا نمى‌خواهيم وارد آن شويم، اما اين مقدار مسلّم است كه شخص عاقل اگر بخواهد كارش از روى عقل باشد، و اگر عقلانيت او، وى را وادار به انجام كارى كرده باشد حتماً بايد علت غايى، يعنى هدف شايسته‌اى، در كار باشد؛