اسم الکتاب : نظريه حقوقى اسلام المؤلف : مصباح یزدی، محمد تقی الجزء : 1 صفحة : 47
جلسه سوم
حق و مفاهيم مختلف آن (3)
1. «حق» در فعل الهى
در دو جلسه گذشته به عنوان مقدمه بحث حقوق در اسلام، درباره كاربردهاى واژه حق در قرآن بحثهايى ارائه شد، كه ادامه آن را در اين جلسه پى مىگيريم.
يكى از موارد استعمال كلمه حق در قرآن كريم، كاربرد آن در مورد افعال الهى و آفرينش جهان است. در موارد متعددى قرآن كريم روى اين مسأله تأكيد مىفرمايد كه كار خداوند عبث و بيهوده نيست و آفرينش عالمْ حق است؛ مثلا در سوره آل عمران مىفرمايد: إِنَّ فِى خَلْقِ السَّمَوَتِ وَالاَْرْضِ وَاخْتِلاَفِ اللَّيْلِ وَالنَّهارِ لاََيَات لاُِولِى الاَْلْبَاب[1]؛ مسلّماً در آفرينش آسمانها و زمين و در پى يكديگر آمدن شب و روز، براى خردمندان نشانههايى [قانعكننده] است.؛ و در ادامه آن ـ كه شاهد بحث ما نيز همين قسمت است ـ مىفرمايد صاحبان عقل، و انسانهايى كه فقط پوسته انسانيت را ندارند بلكه مغز و جوهر انسانيت در وجودشان هست و عقل و فكر صحيح دارند و در همه حال به ياد خدا هستند، درباره آفرينش آسمان و زمين مىانديشند: أَلَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَاماً وَ قُعُوداً وَ عَلَى جُنُوبِهِمْ وَ يَتَفَكَّرُونَ فِى خَلْقِ السَّمَوَاتِ وَالاَْرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَاطِلا فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ[2]؛ همانان كه خدا را[ در همه احوال،] ايستاده و نشسته و به پهلو آرميده ياد مىكنند و در آفرينش آسمانها و زمين مىانديشند [كه:] پروردگارا، اينها را بيهوده نيافريدهاى؛ منزهى تو! پس ما را از عذاب دوزخ در امان بدار. بر اساس اين آيه، انسانهايى كه از حقيقت عقل برخوردارند كسانى هستند كه درباره كيفيت آفرينش عالم و اين كه خداوندْ اين عالم را به حق، و نه به باطل، آفريده، مىانديشند و در اثر تفكر و تدبر به اين نتيجه رهنمون مىشوند كه اين عالم داراى هدفى شايسته است و بايد وراى اين جهان گذرا و محدود، يك زندگى ابدى و