گفتار و نوشتار نه تنها در جامعه تأثير دارند و از اين جهت رفتار اجتماعى محسوب مى‌شوند، بلكه بايد گفت گاهى گفتار و نوشتار از چنان تأثير اجتماعى برخوردارند كه هيچ رفتار ديگرى آن تأثير را ندارد. بزرگ‌ترين تحولات اجتماعى، چه در بعد مثبت و چه در بعد منفى، نتيجه تأثير همين دو رفتار بوده است. پيامبرانى كه در طول تاريخ بزرگ‌ترين تحول‌آفرينان در عرصه زندگى اجتماعى بشر بوده‌اند مهم‌ترين ابزارشان بيان و گفتار بوده است. بسيارى از هرج و مرج‌ها و اخلال‌هاى سياسى و اجتماعى نيز در نتيجه تأثير گفتار و نوشتار ايجاد مى‌شوند. امروزه نقش روزنامه‌ها و مطبوعات در عرصه‌هاى مختلف جوامع انسانى قابل انكار نيست. بنابراين شكى نيست كه گفتار و نوشتار را بايد دو رفتار اجتماعى مهم به حساب آورد كه دولت و حكومت حق دارد در مجموعه قوانين حقوقى، مقررات خاصى را براى آنها در نظر بگيرد. به همين دليل كه گفتار يك رفتار بسيار مهم و اثرگذار است و به هيچ وجه رفتارى ساده نيست، اسلام نيز براى گفتار حساب خاصى باز كرده و احكام و تعاليم زيادى درباره زبان و سخن گفتن بيان داشته است.

4. بيان غيرگفتارى و رسانه‌اى

مطلبى كه بايد به آن توجه داشت اين است كه كتاب، مطبوعات، رسانه‌ها، فيلم، اينترنت و خلاصه هر چيزى كه به نحوى كار انتقال پيام را انجام مى‌دهد، همه در واقع انواع مختلفى از بيان و گفتار هستند. انسان براى آن كه افكار، عقايد، تمايلات و آن‌چه را كه در ذهن و قلب او مى‌گذرد به ديگران انتقال دهد از زبان و گفتار و از نوشته استفاده مى‌كند. همان‌گونه كه گاهى نيز براى انتقال پيام خود به ديگران از ساير اعضاى بدن مانند چشم، ابرو، پا و دست خود استفاده مى‌كند. گاه نيز اين كار را به وسيله نقاشى و رسم تصاوير انجام مى‌دهد. همه اينها ابزارهايى هستند كه براى انجام يك كار واحد، يعنى انتقال پيام فرد به ديگران به كار رفته‌اند. با چنين نگاهى به روشنى معلوم است كه روزنامه، مجله، كتاب، تئاتر، فيلم، كاريكاتور، راديو، تلويزيون، اينترنت و... همگى در واقع «گونه‌هاى مختلف بيان» هستند و هر حكم حقوقى كه بيان و گفتار داشته باشد مى‌توان به آنها نيز سرايت داد. بنابراين مثلا اگر اسلام گفته، تهمت زدن يا ريختن آبروى ديگران يا بيان اسرار زندگى شخصى و خصوصى افراد از طريق زبان و گفتار جايز نيست و در مواردى قابل منع و تعقيب است و مجازات حقوقى دارد، انجام اين