لطمه بزند. بديهى است اين بحث در حيطه رفتار اجتماعى مطرح است كه موضوع بحث علم «حقوق» است و رفتارهاى مربوط به حيطه فردى در حوزه علم «اخلاق» قرار مى‌گيرند. يكى از تفاوت‌هاى مهم «بايد و نبايدهاى حقوقى» و «بايد و نبايدهاى اخلاقى» همين است. در هر صورت، جايگاه و مد نظر تفكر ليبراليسم، عرصه مسايل اجتماعى است.

معمولا پيشينه و آغاز اين تفكر را از زمان «جان لاك» و «بنتام» كه هر دو از فيلسوفان انگليسى هستند، مى‌دانند. گرچه با تحقيق معلوم مى‌گردد كه اين طرز تفكر در فلسفه‌هاى بسيار قديم‌تر و در قرن پنجم قبل از ميلاد نيز به نحوى وجود داشته است. البته آزادى به مفهومى كه در فلسفه قرن پنجم قبل از ميلاد مطرح بوده است در سطحى فراتر از حقوق و سياست و قوانين حقوقى به كار مى‌رفته و به طور كلى شامل همه ارزش‌ها مى‌شده است. از زمان سقراط و اندكى پيش از آن، اين سؤال در بين فلاسفه مطرح شده كه ملاك خوب و بد، و زشت و زيبا در رفتارهاى انسان چيست؟ چگونه است كه مى‌گوييم، كارى خوب و كارى بد، كارى به جا و كارى ديگر نابه‌جا و ناروا است؟

در پاسخ به اين پرسش، مكتب‌هاى مختلفى وجود داشته است. گروهى معتقد بودند كه ملاك خوبى و بدى رفتار، چيزى جز «لذت‌آفرينى» و «رنج‌آورى» نيست؛ يعنى كار خوب آن است كه نتيجه‌اش حصول لذت براى انسان باشد و كار بد آن است كه نتيجه‌اش رنج و درد باشد. نماينده اين مكتب در زمان قديم و عهد فلاسفه يونان، شخصى به نام «اپيكور» بوده است. اين تفكر در طول تاريخ پرورش يافته و كم و بيش تحولاتى در آن پيدا شده تا سرانجام در قرون اخير به صورت مكتب «منفعت‌گرايى» در نظريات «بنتام» تبلور يافته است.

2. معجون ليبراليسم و «پوزيتيويسم اخلاقى»

همان‌طور كه گفتيم، پرسشى كه فيلسوفان اوليه در اين زمينه فراروى خود مى‌نهادند و بدان پاسخ مى‌دادند در حيطه‌اى اعم از رفتارهاى اجتماعى و فردى بود؛ يعنى هم حوزه ارزش‌ها و رفتارهاى اخلاقى را شامل مى‌شد و هم حوزه رفتارهاى اجتماعى و مربوط به حقوق و سياست را دربرمى‌گرفت. اما هم‌چنان كه اشاره كرديم آنچه امروزه به نام ليبراليسم مطرح مى‌شود دايره محدودترى دارد و فقط در زمينه مسايل اجتماعى مطرح است و وارد حوزه اخلاق نمى‌شود. در زمينه اخلاق، امروزه نظريه «اخلاق پوزيتيويستى» مطرح است كه شبيه