جلسه بيست و دوم

ديدگاه اسلام پيرامون حق حاكميت انسان بر انسان

1. مرورى بر مطالب جلسه پيشين

بسيارى از فيلسوفان حقوق، براى انسان حقوقى به نام «حقوق طبيعى» يا «حقوق فطرى» قايل هستند. از نظر آنان، اين حقوق كه مقتضاى طبيعت يا مقتضاى فطرت آدمى است، از نوع حقوق ذاتى، غير قابل تغيير و مقدَّم بر قوانين اساسى يا قوانينِ عادى كشورها است. نيز اين حقوق، به دليل اهميت و ارزش آن در حيات بشر، نيازمند قانون‌گذار نيست، بلكه بالفطره براى انسان ثابت است. از مهم‌ترين اين حقوق، «حق حيات» و «حق آزادى» است. گفتار ما در جلسات اخير درباره «آزادى» بود كه برخى مفاهيم آن زير بناى مباحث حقوقى واقع مى‌شود. وجود انسان ذاتاً از خودش نيست، بلكه مملوك، بنده و آفريده خدا است. چنين امرى همان «عبوديت تكوينى» انسان نسبت به وجود مقدس الهى است كه قابل نفى و تخصيص نمى‌باشد؛ به گونه‌اى كه ـ با تعبيرى مسامحى ـ حتى خدا هم نمى‌تواند اين عبوديت را از بندگان خويش سلب نمايد؛ چون لازمه نفى عبوديت «اجتماع نقيضين» است.

طبيعى است كسانى كه منكر وجود خدا هستند، عبوديت انسان نسبت به خدا را قبول ندارند. «نيچه» يكى از فيلسوفان آلمانى مى‌گويد: «مفهوم خدا» يكى از دشمنان بزرگ انسان است و تا زمانى كه اين مفهوم در ذهن انسان وجود دارد و آدمى خود را مخلوق خدا بداند، هرگز به آزادى و تكامل لايق خويش نمى‌رسد! بنابر اين، از نظر او انسان بايد براى تحصيل آزادى كامل و استقلال همه جانبه، از اعتقاد به خدا دست بردارد! نيز مى‌گويد: انسان، خدا را آفريده و او بايد مخلوق خويش را ذبح نمايد تا خود را از قيد او آزاد سازد! نظير اين سخن را برخى فيلسوفان معاصر اروپايى مانند: «اگزيستانسياليست‌ها» نيز گفته‌اند. «ژان پل سارتر» مى‌گويد: شرط عقلى و منطقى رسيدن به حريت و آزادى انكار خدا است!

چنين سخنان زشت و ناروا از افرادى كه در مقام دشمنى با خدا هستند، طبيعى است؛ ولى