جنبنده‌اى بدتر، و همانند چهارپايان هستند: وَالَّذِينَ كَفَروا يَتَمَتَّعُونَ وَ يَأْكُلُونَ كَمَا تَأْكُلُ الاَْنعَمُ وَ النَّارُ مَثْوًى لَهُم[1]؛ و كسانى كه كافر شده‌اند، (در ظاهر) بهره مى‌برند و همان‌گونه كه چارپايان مى‌خورند، مى‌خورند، و جايگاه آنها آتش است.

افرادى كه تنها در پى پر كردن شكم خويشند، با حيواناتى مانند: گاو و گوسفند چه فرقى دارند؟ تعبير قرآن كريم در مورد افراد غافل دو گونه است: گاهى آنان را «همانند حيوان» معرفى مى‌نمايد، ديگر بار، آنان را «بدتر از حيوان» مى‌داند. دليل اين امر آن است كه حيوان فاقد عقل و شعور است و انتظارى از او نمى‌رود، ولى انسان با وجود برخوردارى از اين نعمت بزرگ غفلت مىورزد و راه كفر و انكار در پيش مى‌گيرد: لَقَدْ خَلَقْنَا الاِْنْسَانَ فِى أَحْسَنِ تَقْوِيم ثُمَّ رَدَدْنَهُ أَسْفَلَ سَفِلِينَ، إِلاَّ الَّذِينَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّلِحَتِ فَلَهُم أَجْرٌ غَيرُ مَمْنُون[2]؛ به راستى انسان را در نيكوترين اعتدال آفريديم. سپس او را به پَست‌ترين (مراتب) پستى بازگردانيديم؛ مگر كسانى را كه گرويده و كارهاى شايسته كرده‌اند، كه پاداشى بى‌منت خواهند داشت. انسان‌ها در بهترين موقعيت‌ها آفريده شده‌اند، امّا عده‌اى از ايشان به پست‌ترين حالت برمى‌گردند؛ چه اين كه آنان قدر نعمت الهى را نمى‌دانند و در حفظ آن كوشا نيستند: ألَمْ تَرَ إلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْرًا وَ أَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ. جَهَنَّمَ يَصْلَوْنَهَا وَ بِئْسَ الْقَرَار[3]؛ آيا به كسانى كه (شُكر) نعمت خدا را به كفر تبديل كردند و قوم خود را به سراى هلاكت آوردند ننگريستى؟ (در آن سراى هلاكت كه) جهنم است (و) در آن وارد مى‌شوند، و چه بد قرارگاهى است.

7. جمع دو آيه «لقد كرّمنا» و «بل هُم اضلّ»

خداوند در آيه‌اى «كرامت» را براى انسان ثابت نموده و مى‌فرمايد: ما آدمى‌زادگان را كرامت بخشيديم؛ ولى در آيه ديگر مى‌فرمايد: بعضى آدميان از هر جنبنده‌اى بدترند. حال اين پرسش مطرح است كه اين دو آيه چگونه قابل جمع است؟ پاسخ اين است كه كرامتى كه به انسان بخشيده شده است، كرامتى نيست كه براى همه انسان‌ها افتخار بيافريند. شرافتى كه موجب افتخار مى‌شود، در گرو اَعمال و رفتار اختيارى انسان است و اين‌كه چگونه از نعمت‌هاى