مطالب فوق در توضيح اين نكته بود كه بايد افعال، رفتار، گفتار و هرگونه تلاش فكرى يا عملى، و نيز تمام كارهاى فردى يا اجتماعى انسان، تابع مصالح باشد، آن هم نه مصلحت فرد، بلكه مصلحت كل انسان‌ها؛ حتى نه مصلحت نسل حاضر، بلكه مصلحت نسل‌هاى آينده؛ نه مصلحت اين جامعه، بلكه مصلحت كل جوامع؛ و نه تنها مصلحت جوامع بشرى، بلكه مصلحت كل هستى تأمين گردد. خداوند تدبير و اداره جهان هستى را به عهده دارد و انسان‌ها تنها بخش كوچكى از مخلوقات او مى‌باشند. انسان موجودى است كه در كره زمين زندگى مى‌كند كه كره زمين در مقايسه با كرات، منظومه‌ها و كهكشان‌هاى ديگر بسيار ناچيز است. تدبير موجودات ديگر غير از انسان هم بر عهده خدا است. به عبارت ديگر، آنها نيز داراى مصالح و منافعى هستند كه بايد تأمين گردد. تمام عالَم هستى در فعل و انفعال با يكديگر مى‌باشند و خداى متعال كه نسبت به كل هستى احاطه دارد و خيرش فراگير است، بايد برآيند تمام سود و زيان‌ها، و خير و شرها را در نظر بگيرد.

7. تأثير غير مستقيم عوامل در پديده‌ها و تعيين مصلحت

نكته‌اى كه توجه به آن ما را هر چه بيشتر به ناتوانى عقل و تجربه بشرى از درك همه مصالح و مفاسد واقف مى‌كند اين است كه برخى امور در درازمدت و با هزاران واسطه داراى تأثير و تأثر است. اين سخن نبايد مايه تعجب باشد. فرهنگ دينى و چيزهايى نظير نماز جمعه، جهاد، انفاق و خدمت به مردم، نسل به نسل و از 1400 سال پيش به ما رسيده است. حوادث و عوامل بسيار فراوان و گوناگون در اين گونه امور، به صورت مستقيم و غير مستقيم تأثير داشته است. شنيده‌ها، گفته‌ها و ديدنى‌هاى فراوان باعث شده كه ما امروز تصميم بگيريم در نماز جمعه حضور پيدا كنيم. بنابراين اثر رفتار انسان منحصر به آن مورد خاصى نيست كه مستقيماً در آن اثر مى‌گذارد و ممكن است به طور غير مستقيم و بعد از هزار سال اثر بگذارد. براى صدور حكم وجوب يا حرمت نسبت به كارى، بايد تمام اين آثار را در نظر گرفت. بنابراين وقتى گفته مى‌شود احكام تابع مصالح و مفاسد است، بدين معنا است كه تمامى اين ملاحظات در مورد آنها انجام گرفته و سپس وضع شده‌اند. چه بسا شمارش اين‌ها براى هيچ انسان يا كامپيوترى ممكن نباشد. به هر حال اين تأثير و تأثرات يك امر حقيقى است و همان‌طور كه گفته شد آثار اعمال تنها به حيات دنيوى خلاصه نمى‌شود بلكه آثار اخروى هم دارد كه براى كشف آن هيچ راهى جز وحى و نبوت نداريم.