اسم الکتاب : نظريه حقوقى اسلام المؤلف : مصباح یزدی، محمد تقی الجزء : 1 صفحة : 167
جلسه دوازدهم
رابطه فاعليت و ثبوت حق
1. مرورى بر مباحث پيشين
موضوع سخن، «حقوق از ديدگاه اسلام» بود. اين مسأله اساسى در فلسفه حقوق را مطرح ساختيم كه حقوق چگونه شكل مىگيرد و از كجا ناشى مىشود؟ اشاره شد كه در اين باره، ديدگاههاى مختلفى وجود دارد كه هيچ كدام بر يك استدلال متين عقلانى مبتنى نيست. گفتيم ديدگاه اسلام در اين موضوع اين است كه ريشه و منشأ تمام حقوق معتبر، به «حق خدا بر مردم» باز مىگردد. براى تثبيت اين ديدگاه لازم شد ابتدا اين نكته را روشن سازيم كه چگونه براى خدا حق ثابت است، و آن گاه به اين پرسش پاسخ دهيم كه چگونه حق خدا، منشأ پيدايش ساير حقوق مىگردد. براى اين كار، از توضيح و تحليل «مفهوم حق» شروع كرديم و گفتيم كه اصلا حق به عنوان يك مفهوم اعتبارى رايج در عرف عقلا، در كجا مطرح شده، و ملاك آن چيست. از طرف ديگر، لازم است موقعيت خدا نسبت به انسان را بسنجيم و ببينيم آيا در عَرض او مىتوان حقى را براى كس ديگرى قايل شد يا نه؟
در بيان وجه ثبوتى و سلبى حق، به اين نتيجه رسيديم كه حق يك قدرت اعتبارى و قانونى است كه به فرد يا گروهى داده مىشود تا از چيزى يا كسى بهرهمند گردد يا تصرفى در آن انجام دهد. بنابراين، اگر كسى قانوناً مجاز به تصرف يا بهرهبردارى از چيزى باشد، مىگويند: او حق دارد، و اگر ممنوع از تصرف يا بهرهبردارى باشد، مىگويند: او حق ندارد. پس حق يك امتياز قانونى يا يك قدرت اعتبارى است كه عقلا آن را پذيرفتهاند و در زندگى روزمره خويش آن را مورد استفاده قرار مىدهند. حق داراى يك وجه ثبوتى است و آن اثبات قدرت براى يك شخص يا گروه است، و نيز داراى يك وجه سلبى است و آن اين است كه كسى مزاحم او نمىشود و او در انجام اينكار ممنوعيتى ندارد. در محاورات روزمره گاهى به جنبه سلبى حق عنايت دارند و وقتى مىگويند: او حق دارد، يعنى: ممنوع نيست؛ و گاهى نيز بيشتر
اسم الکتاب : نظريه حقوقى اسلام المؤلف : مصباح یزدی، محمد تقی الجزء : 1 صفحة : 167