امورى از اين قبيل، در فرهنگ اسلامى ما جايگاه ويژه‌اى دارد و هيچ مسلمانى نيست كه با اين مفاهيم آشنا نباشد و اطاعت از اوامر و نواهى الهى را «وظيفه» خود نداند.

اخيراً كسانى به نام «روشنفكران مذهبى» يا «مذهبى‌هاى روشنفكر» به تبعيت از فرهنگ غربى و با تأثّر از افكار الحادى مغرب زمين، نغمه‌اى را ساز كرده‌اند كه، اصلا اين عصر كه «عصر تجدد» يا «عصر مدرنيته» است، داراى ويژگى‌هايى است كه اگر كسانى اين ويژگى را نداشته باشند، به اين عصر تعلق ندارند؛ بلكه در حال و هواى پيش از «عصر مدرنيسم» زندگى مى‌كنند. از نظر آنان، بشر در اين عصر در انديشه تكليف و وظيفه نيست تا در صدد انجام آن باشد؛ بلكه در پى آن است كه ببيند چه حقوقى دارد تا اين حقوق را از ديگران مطالبه نمايد. حتى عدّه‌اى از آنان تصريح مى‌كنند كه امروزه بشر در پى آن نيست كه ببيند خدا براى او چه وظايفى قرار داده، بلكه در اين انديشه است كه اگر خدايى هم وجود دارد، حقوق خود را از او باز ستاند و اين امر را از ويژگى‌هاى جداناشدنى «عصر مدرنيته» مى‌دانند. از ديدگاه آنان اگر كسانى درباره تكليف، اوامر الهى، نواهى الهى و امورى از اين دست بينديشند، از قافله تاريخ و تمدن بشرى به دور افتاده‌اند و به چند قرن قبل تعلق دارند. به عبارت ديگر، اينان تفكر تكليف مدار را يك تفكر ارتجاعى و واپس‌گرايانه مى‌دانند.

3. نقد تفكر مدرنيته در مسأله حق و تكليف

آيا چنين انديشه‌اى با تفكر اسلامى سازگار است؟ با توضيحاتى كه پيش‌تر گذشت، و در آينده نيز بيشتر توضيح خواهيم داد، اين مطلب به هيچ وجه با ديدگاه اسلام سازگارى ندارد. اما اكنون ببينيم صرف نظر از تطبيق اين مباحث با مبانى اسلامى، آيا واقعاً در اين عصر جديد (عصر مدرنيته) ما بايد در انديشه كسب حقوق خويش باشيم و در پى انجام تكليف نباشيم؟

بارها گفته شد كه اصولا «حق و تكليف» داراى «رابطه تضايف» هستند. نمى‌توان حقى را اثبات كرد كه در مقابل آن تكليفى نباشد. اگر مى‌گوييم: انسان (الف) بر انسان (ب) حق دارد، اين بدان معنا است كه انسان (ب) تكليف دارد كه حق انسان (الف) را رعايت كند. اگر تنها انسان (الف) حق داشته باشد ولى در مقابل، هيچ كس مكلّف به رعايت حق او نباشد، وجود و عدم اين حق مساوى خواهد بود. فرض كنيد كارگر حق داشته باشد كه مزد خويش را از كارفرما مطالبه كند، ولى كارفرما تكليفى در پرداخت مزد او نداشته باشد، اين چگونه حقى