خدا كه انسان را دوست دارد، كمال انسان را نيز دوست دارد؛ اما كدام كمال‌هاى انسان را؟ آيا آن كمال‌هايى كه براى انسان بدون شعور حاصل مى‌شود؟ اينها كه كمال انسانى محسوب نمى‌شوند. خداوند آن كمالى را از انسان دوست دارد كه از روى شعور و اراده، كسب كرده باشد؛ براى مثال، عبادت را اگر آگاهانه و با اختيار خود انجام دهد، در اين صورت كمال انسانى محسوب مى‌شود. خدا كه كمال مطلق است كمال هر چيزى را دوست دارد. كمال انسان را آن گاه دوست دارد كه در اثر انتخاب و اختيار خودش پيدا شده باشد. اگر جبرى باشد اين كمال انسانى نيست. اگر با زور، كسى را به راهى ببرند، اين حركت، يك «حركت انسانى» نيست، بلكه شبيه افسارى است كه به سر يك حيوان مى‌زنند و با زور به مسيرى مى‌كشند.

اگر انسان بخواهد كارهايش از سر شعور و آگاهى باشد تا ارزشمند و واجد كمال انسانى گردد، بايستى راه را از چاه بشناسد و بداند چه كارى خوب يا بد است. بهترين راهنما در اين جهت، اوامر و نواهى الهى است. البته ممكن است خيلى از چيزها را هم با عقل خودش بفهمد، ولى عقل را هم خدا داده است. آنچه باعث مى‌شود كه انسان تقرب به خدا پيدا كند و كمال حقيقىِ انسانى را كسب نمايد اين است كه امر و نهى خدا را اطاعت نموده و درك كند كه خدا از او اين كار را مى‌خواهد و به خاطر اين كه خدا از او مى‌خواهد، كار را انجام دهد؛ براى مثال، وقتى خدا به انسان مى‌فرمايد: نماز بخوان؛ براى اين است كه انسان كامل شود. چرا خداوند از ابتدا انسان را جبراً، نماز خوان خلق نكرد؟ چون نمازى كه بدون شعور و فاقد اراده باشد، كمال انسانى نيست. به خاطر همين اراده و اختيار است كه انسان مى‌تواند «خليفة الله» و «امانت‌دار الهى» شود و مورد تعظيم و تكريم فرشتگان قرار گيرد. عمل نيكى كه با اراده و اختيار انسان انجام گرفته است كمال انسانى و محبوب خدا خواهد بود. امر و نهى الهى نسبت به افعال نيز براى آن است كه انسان اراده و اختيارش را در جهت انجام امر و نهى‌هاى خداوند به كار گيرد تا به كمال انسانى، يعنى عبوديت الهى، نايل آيد. از اين طريق اراده خير از انسان صادر شده و كار صحيحى كه كمال است انجام مى‌دهد.

با بيان مطلب فوق، اين نتيجه حاصل مى‌شود كه: درست است كه واجب كردن، تكليف نمودن و حق براى خدا قايل شدن يك «امر اعتبارى» است، امّا انگيزه اين اعتبار اين است كه زمينه شود براى اين كه انسان به كمال اختيارى نايل آيد. پشتوانه آن اعتبار، تحقق اين كمال است. از آن جايى كه كمال انسان، كمال اختيارى است، خداوند به زور انسان را وادار به انجام