به بيانى ديگر، فصل مقوّم انسان عقل است و عقل ايجاب مى‌كند كه انسان مسؤوليت‌پذير باشد و خود را متعهد به انجام امورى بداند و از انجام رفتارى دورى گزيند. بر اين اساس، در هر كوى و برزنى اگر كسى به هر قسم كه خواست لباس پوشيد و در خيابان دور خود چرخيد و يا برهنه در انظار عمومى ظاهر شد و هر چه از دهانش بيرون آمد گفت، آيا كسى او را عاقل مى‌شناسد؛ يا او را وحشى و ديوانه مى‌خوانند؟ آيا وقتى از او سؤال مى‌شود كه چرا چنين مى‌كنى، اگر گفت من آزادم و آزادى مقوّم انسانيّت است و دلم مى‌خواهد چنين رفتار كنم، كسى از او مى‌پذيرد؟ پس با توجه به اين كه فصل مقوّم انسانيّت عقل است و لازمه عقلانيّت مسؤوليت‌پذيرى و قانون‌پذيرى است اگر قانونى نباشد، مدنيّتى نيست و اگر مسؤوليتى نباشد، انسانيّتى هم تحقق نخواهد يافت. اين كه انسان آزاد است؛ يعنى، تكوينا قدرت انتخاب دارد، نه اين كه تشريعا زير بار قوانين، احكام و دستورات الزامى نرود و براى زندگى اجتماعى‌اش حد و مرزى قائل نباشد. بر اين اساس، نبايد تصور شود كه اِعمال ولايت از طرف دين مخالف آزادى انسان است، زيرا آزادى فصل مقوّم انسان و لازمه مقام خليفة اللّهى اوست!

3. طرح شبهه فوق از رويكردى ديگر

برخى گفته‌اند كه با توجه به توسعه و تكاملى كه در عرصه‌هاى گوناگون در زندگى انسان فراهم آمده است و با توجه به باورها و نگرشها و ساختارهاى جديد فكرى و لوازمى كه براى تمدّن جديد بشر حاصل گشته، دين امروزين بايد به دنبال بيان حقوق انسانها باشد، نه ارائه تكليف و دستورات الزامى. انسانهاى پيشين چون مواجه با نظام بردگى و حاكميّت زور و استبداد بودند، به تكاليف و مسؤوليت‌هايى كه براى آنها معيّن مى‌گرديد گردن مى‌نهادند. اما اكنون عصر بردگى و بندگى بشر سپرى گشته، دوران آقايى و خليفة اللهى او فرا رسيده است. بشر امروز دنبال تكليف نيست، بلكه به دنبال گرفتن حق خويش است.

    بواقع، مدرنيسم و تمدّن جديد ديوارى بلند بين ما و انسان پيشين كه تابع و برده و سرسپرده بود و به ديگران سوارى مى‌داد ايجادكرده است؛ از اين‌رو، انسان مدرن پرونده تكليف و مسؤوليت‌پذيرى را كه به دوران بربريّت و ارتجاع تعلق داشت ـ درهم پيچيده است و دنبال بازستاندن حقوقش هست. امروزه، سخن گفتن از تكليف و انجام وظيفه واپس‌گرايى و برگشت به عصر قبل از مدرنيسم است و در اين عصرى كه سخن از حقوق بشر است و به بركت دموكراسى انسان از قيد و بند بندگى و استثمار رها گشته، وقت آن رسيده كه اديان