3. حاكميّت خدا و ربوبيّت تشريعى

اشاره داشتيم به اين كه نظام سياسى حكومت اسلام بر پايه حاكميّت خداوند استوار است و در واقع منشأ اين نگرش التزام به ربوبيّت تشريعى خداوند است. در توضيح اين مطلب متذكر مى‌شويم كه بى‌ترديد نه تنها شعار اسلام، بلكه شعار همه اديان آسمانى توحيد است. كلمه «لا اله الاّ اللّه» كه شعار اصلى پيغمبر (صلى‌الله‌عليه‌و‌آله) بوده است، در همه اديان ديگر هم اين شعار مطرح مى‌شده؛ گر چه كم‌وبيش در آن تحريفاتى صورت گرفته است. حالْ اين پرسش مطرح مى‌شود كه معناى لا اله الاّ اللّه چيست؟ برخى فكر مى‌كنند كه معناى توحيد اين است كه انسان معتقد باشد كه خالق و آفريننده اين جهان يكى است، ولى آيا توحيد تنها به اين معناست؟ يعنى لا خالق الاّ اللّه، آيا تنها يگانگى در خلق كردن و آفريدن ملاك توحيد در اسلام است؟ در سلسله مباحثى كه چندين سال قبل، تحت عنوان «توحيد در نظام عقيدتى و نظام ارزشى اسلام» در همين مكان مطرح كرديم، گفتيم كه حدّ نصاب توحيد اين نيست كه انسان تنها اعتقاد به يگانگى خالق عالم داشته باشد. توحيد پذيرفته شده در اسلام محدود به اين معنى نيست، مشركين مكّه هم به توحيد در خالقيت اعتقاد داشتند؛ چنانكه خداوند به اين نكته اشاره دارد:

«وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّموَاتِ وَ الاْءَرْضَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ...»[1]

و هرگاه از آنان سؤال كنى: «چه كسى آسمانها و زمين را آفريده است؟» مسلمامى‌گويند: اللّه.

همچنين با اين كه شيطان معتقد به وجود خداوند بود و توحيد در خالقيّت را قبول داشت باز خداوند او را در زمره كافران مى‌شمارد[2]، چنانكه از مكالمه ابليس با خداوند كه در قرآن

كريم ذكر شده بر مى‌آيد كه او، هم به توحيد در خالقيّت و ربوبيّت تكوينى معتقد است و هم به معاد و قيامت اعتقاد دارد:

«قَالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنىِ إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ. قَالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ. إِلى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ.قَالَ رَبِّ بِمَآ أَغْوَيْتَنىِ لاَءُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فىِ الاْءَرْضِ وَ لاَءُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ.»[3]

گفت: پروردگارا، مرا تا روز رستاخيز مهلت ده (و زنده نگه‌دار.) فرمود: تو از مهلت يافتگانى، (اما نه تا روز رستاخيز، بلكه) تا روز و وقت معيّنى. گفت: پروردگارا،