هوا و هوس انسان گاهى مقام و رياست است، گاه ثروت، گاه شهوت و غريزه جنسى و گاهى نيز كشف و شهود و كرامت است. هيچ تفاوتى نمى‌كند، هر چه غير خدا شد؛ آن، «مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواه» است. همان گونه كه كسى در سرش هواى رسيدن به مقام و رياستى را مى‌پروراند و براى آن تلاش مى‌كند، كسى هم ممكن است در سر سوداى رسيدن به كشف و كرامت را داشته باشد. اين دو از اين حيث كه هر دو از مقوله و مصاديق «هواى نفس» هستند، هيچ تفاوتى ندارند. از اين‌رو، مهم‌ترين مسأله در راه سير و سلوك، خالص كردن «نيت» است. انسان بايد از همان ابتدا و آغاز حركت در اين راه، دل خود را از هرگونه انگيزه‌اى جز خداى متعال و رضايت او خالى كند و هر كارى را تنها به اين نيت كه خدا فرموده و موجب خشنودى او است انجام دهد، نه به انگيزه آثار و مقاماتى كه در پى آن كار ظاهر مى‌شود و يا هر انگيزه ديگرى كه جز جلب رضايت خداى متعال باشد.[1]

عارفان حقيقى

در هر صورت، بايد توجه داشت كه كسانى هستند كه ادعاى عالى‌ترين مقام و مرتبه معرفت خداوند را دارند در حالى كه بويى از معرفت خدا نبرده‌اند و به هيچوجه معرفت خدا در دلشان نيست و تنها ادعا مى‌كنند و لفظ تحويل مى‌دهند. بايد بسيار مراقب باشيم

با پير سخن همى گفتم دوش *** كز راز جهان بر من دل‌خسته مپوش

نرم نرمك مرا همى گفت به گوش *** دانستنى اَست گفتنى نيست خموش

(سوخته، ص 220).