جلسه دوم

بررسى حقيقت تقليد و جايگاه و ضرورت آن

ماهيت تزكيه و تربيت

مسأله‌‌اى كه در اين بحث مورد تأكيد ماست، مسأله «تزكيه و تربيت» است. گرچه اين دو كلمه از حيث مفهوم به هم نزديك هستند، اما تزكيه از بار معنايى بيشترى برخوردار است. «تربيت»، عبارت است از فراهم ساختن زمينه‌‌هاى رشد و شكوفايى تربيت‌‌پذير و رساندن او به مرحله‌‌اى كه استعدادها و قابليت‌‌هايش را بروز دهد. باغبانى كه درختى و يا بوته گلى مى‌‌نشاند و شرايط لازم براى رشد آن درخت را فراهم مى‌‌كند، به آبيارى آن همت مى‌‌گمارد و زمينه برخوردارى از نور و حرارت لازم را برايش مهيّا مى‌‌سازد به تربيت آن درخت و يا بوته گل اقدام كرده است. اما گاهى مربى به جز فراهم ساختن زمينه‌‌هاى خارجى براى رشد موجود تربيت‌‌پذير، خودش نيز در تربيت‌‌پذير و عوامل پيرامون آن نيز تصرفاتى انجام مى‌‌دهد: مثلا باغبان تنها به كود و آب دادن به درخت اكتفا نمى‌‌كند، بلكه برگ‌‌ها و شاخه‌‌هاى اضافى آن درخت را هرس مى‌‌كند و موانع رشد و شكوفايى آن را حذف مى‌‌كند، به مجموع اين فعاليت‌‌ها و تصرفات «تزكيه» مى‌‌گويند. پس پيراستن و حذف موانع رشد و كاستن از چيزى كه در مواردى انبوه آن از كيفيت و كميت محصول مى‌‌كاهد نيز تزكيه مى‌‌باشد.

تربيت و تزكيه گاهى درباره موجودات بى‌‌شعورى چون رستنى‌‌ها و حيوانات اعمال مى‌‌گردد كه آنها در مقام قبول تربيت و تزكيه، يا فاقد انتخاب و اختيار