تفكيك موارد تقليد

آيا در ساحت اول؛ يعنى باورها و عقايد مى‌‌توان از انبياى الهى و پس از آنها از امامان معصوم(عليهم السلام) و علماى متخصص در عقايد و كلام تقليد كرد؟ آيا مى‌‌توان در اين زمينه به كلام پيامبر و امام و پس از آنها به كلام متخصصان اعتماد كرد؟ براى پاسخ به اين پرسش بايد ديد معيار ما در درستى و نادرستى تقليد چيست؟ بنابر آنچه گفتيم كه معيار تقليد صحيح، تجويز عقل است در مورد پيامبر، وقتى دلايل كافى و از جمله معجزه بر نبوت او قائم گشت و ثابت شد كه او معصوم و فرستاده خداست، به حكم عقل ما بايد از او تبعيت و پيروى كنيم. البته محرز است كه در مورد عقايد اصلى كه با عقل محض ثابت مى‌‌گردند و انسان مى‌‌تواند آنها را با براهين عقلى اثبات كند، مجالى براى تقليد و حتى پيروى از پيامبر نيست و در آنجا ما بايد به برهان عقلى اتكا داشته باشيم: نظير اثبات وجود خدا، و اثبات اصل نبوت تعبد در مورد آنها پذيرفته نيست. بديهى است تا وقتى وجود خداوند براى كسى ثابت نشده است و تعبد به قول پيامبر براى اثبات وجود خدا بى‌‌معناست. اما درباره مسايل فرعى اعتقادى كه عقل نمى‌‌تواند به تنهايى آنها را اثبات كند مى‌‌توان از دلايل نقلى و تعبدى استفاده كرد. مثلاً وقتى ما ضرورت نبوت را با برهان عقلى اثبات كرديم و همچنين با براهين عقلى نبوت پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) را نيز اثبات كرديم، آن براهين عقلى براى اثبات خاتميت پيامبر كفايت نمى‌‌كند و ما نيازمند دلايل نقلى و تعبدى نيز هستيم. همچنين وقتى با برهان عقلى پيامبرى آن حضرت را پذيرفتيم، اين برهان همچنين اثبات مى‌‌كند كه آنچه به عنوان وحى از سوى خداوند و توسط پيامبر آورده شده حق و كلام خداست و بايد مورد پذيرش ما قرار گيرد؛ اما اثبات نمى‌‌كند كه بايد آنچه را پيامبر(صلى الله عليه وآله) در قالب سنت به ما ابلاغ كرده و در قرآن نيامده، مورد پذيرش ما قرار گيرد. بلكه براى پذيرش آنها، ما به دلايل ديگرى تمسك مى‌‌كنيم كه از جمله آنها آياتى است كه در قرآن درباره پيامبر و لزوم تبعيت و پيروى مطلق از او آمده است.