تا اين جا بيشتر تأكيد بر هم زيستى مسالمت آميز و پرهيز از جنگ و خون ريزى بر سر اعتقادات دينى و اختلافات مذهبى است و همان طور كه قبلا اشاره شد اسلام اين نوع پلوراليسم، يعنى پلوراليسم عملى بين اسلام و ساير اديان آسمانى و اهل كتاب ـ و بعضاً حتى غير اهل كتاب ـ را مى‌پذيرد و آنها را به رسميت شناخته و جان و مال و ناموس آنها را مانند مسلمانان محترم مى‌شمارد.

اما همان طور كه باز قبلا اشاره كرديم، پلوراليسم تنها ناظر به پلوراليسم عملى نيست و معتقدان به اين نظريه معمولاً آن را به پلوراليسم نظرى نيز توسعه داده و مى‌گويند نه تنها در عمل با هم نمى‌جنگيم و نزاعى نداريم بلكه اصلا به لحاظ نظرى، همه اديان مى‌توانند صحيح باشند و هر كس به هر كدام از آنها معتقد باشد و به دستورات آن عمل كند، به سعادت و رستگارى نائل خواهد شد و اعتقاد و عملش پذيرفته خواهد بود. البته در اين كه چگونه مى‌شود همه اديان، على رغم تناقضات و تضادهايى كه دارند، صحيح و بر حق باشند، تفسيرهاى مختلفى شده كه در جلسه قبل آنها را مورد بحث قرار داديم. از همين جا مى‌خواهم به قسمت دوم بحث اين جلسه منتقل شوم و آن پاسخ به سؤالى است كه چند جلسه قبل مطرح شده بود.

تأسيس دين واحد جهانى

سؤال اين است كه چه مانعى دارد كه بگوييم: مشتركاتى بين همه اديان وجود دارد. ما مى‌توانيم اين مشتركات را شناسايى كرده و با ايجاد نظامى در ميان آنها، آن را به عنوان دين واحد جهانى عرضه كنيم و بگوييم حقيقت دين، اين مجموعه مشترك بين همه اديان است و اختلافاتى كه بين آنها وجود دارد جنبه فرعى و سليقه‌اى داشته و بود و نبود آنها ضررى به اصل دين نمى‌زند. شجره