سبب اوّل در مثال عبد فراري است. و ديگري امري است كه در حالِ حاضر واقع مي‌شود و آن شناخت حسّي ما نسبت به اين است كه (ج)، (ب) است، و اين نظير سبب دوّم در مثال عبد است.

و همان طور كه آن دو سبب، موجب شناسايي عبد فراري شد در اينجا نيز اين دو سبب، موجب ادراك مطلوب مي‌شود. و آنچه كه منون ضمناً در مثال عبد به نحو مصادره و اصل موضوعي بيان كرده كه: «هر چه كه از همه جهات، معلوم نباشد در هنگام برخورد با آن، معلوم نخواهد شد» مورد قبول ما نيست.

بلكه آنچه كه از همه جهات مجهول باشد در هنگام برخورد با آن، معلوم نخواهد شد. و امّا اگر امري معلوم شده و علم به آن قبلا حاصل شده باشد، همين خود بالقوه علم نسبت به مطلوب به حساب مي‌آيد و همانند علامت و نشانه‌اي براي آن است و فقط محتاج ضميمه شدن چيزي است كه آن را از قوّه به فعل برآورد، و همين كه اين شيء خارج كننده از قوه به فعل، ضميمه شود مطلوب حاصل مي‌گردد.

پاسخ نهايي به اشكال منون

ارسطو پس از اينكه پاسخهاي سقراط و افلاطون به شبهه منون را تضعيف مي‌كند، خود جوابي دارد كه شيخ(رحمه الله) و ديگران نيزآن را پذيرفته‌اند. شيخ‌الرئيس(رحمه الله) اين پاسخ را در كتاب قياس نيز آورده است!

   اگر چيزي براي ما از هر جهت مجهول باشد نمي‌توانيم آن را طلب كنيم و به دست آوريم. كما اينكه اگر از هر جهت معلوم باشد، ديگر كسب و طلب در مورد آن معنايي ندارد.

   ولي در كنار اين دو فرض، فرض سوّمي است و آن اينكه شيء من وجه معلوم باشد و من وجه مجهول. و اكتساب براي به دست آوردن آن وجه مجهولش باشد. در مثالِ شما، اگر عبد آبق براي صاحبش از هرجهت مجهول باشد و صاحب آن هيچ علامتي از آن نداشته باشد به گونه‌اي كه اگر با آن برخورد هم بكند نداند كه عبد اوست يا نه، در اين صورت اصلا اكتساب، امكان ندارد.

   و اگر بعكس عبدش را از همه جهات بشناسد و مثلا مكان و وضع و همه حالات و... او را بداند، در اين صورت ديگر اكتساب معنايي ندارد، بلكه تحصيل حاصل است[1].