مى‌نويسند، عقل امثال بنده از آن كوتاه است، اما به هر حال ايمان و يقين كامل داريم كه هر آنچه خداوند فرموده درست است. در هر صورت، بر اساس آيات متعددى از قرآن قطع داريم و مى‌دانيم كه هر يك از ما نامه عملى داريم كه هر آنچه از خوب و بد كه انجام مى‌دهيم در آن ثبت مى‌شود. چه بسا ثبت گناه به صورتى باشد كه در اثر آن، ظلمتى در نامه عمل آدمى پديدار مى‌شود كه اگر انسان راهى داشت و مى‌توانست نامه عملش را مشاهده كند، خود نيز از آن ظلمت به وحشت مى‌افتاد.

به هر روى، اگر فرد از گناه خود پشيمان شد و توبه كرد و تصميم گرفت كه ديگر آن را تكرار نكند، اين مقدار مسلّم است كه آن سياهى پاك مى‌شود؛ اما آيا نور و سفيدى هم جايگزين آن مى‌شود؟ به نظر مى‌رسد پاسخ اين سؤال اين باشد كه جايگزين شدن نور به جاى آن ظلمت پيشين مشروط به اين است كه بعد از توبه، ايمان در وجود فرد جان بگيرد و زنده شود و علاوه بر آن، عمل صالح نيز انجام دهد. در اين صورت است كه علاوه بر محو آن ظلمت حاصل از گناه، نورانيتى نيز در نتيجه آن عمل صالح در نامه عمل فرد نقش مى‌بندد. اين‌جا است كه مى‌توانيم بگوييم «سيئه» تبديل به «حسنه» مى‌شود، و مراد از اين جمله كه «اُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَنات» مى‌تواند چنين معنايى باشد. البته همان‌طور كه اشاره كرديم، مطالب ديگرى نيز در شرح و تفسير اين جمله بيان شده، كه علاقه‌مندان مى‌توانند براى آگاهى از آنها به كتب تفسير مراجعه كنند.

هم انذار، هم بشارت

پيش از اين نيز اشاره كرديم كه يكى از روش‌هاى بسيار شايع قرآن در تعليم و تربيت، استفاده از عنصر «انذار» و «تبشير» است. به عنوان يك روش كلى، قرآن از يك طرف مردم را از عواقب شوم كارهاى بد مى‌ترساند، و از طرف ديگر آنها را به نتايج شيرين و مطلوبى كه بر كارهاى خوب مترتب مى‌شود بشارت مى‌دهد. در همين آياتى كه فعلا محل بحث ما است ابتدا از عنصر انذار استفاده كرده و مى‌فرمايد:

وَمَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ يَلْقَ أَثاماً * يُضاعَفْ لَهُ الْعَذابُ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَيَخْلُدْ فِيهِ مُهانا؛[1] و